احیاگر پیاده‌روی اربعین دوران

آیت الله سید محمد سعید حکیم از مراجع تقلید در سن ۸۷ سالگی به دلیل عارضه قلبی، روز جمعه ۱۲ شهریور ١٤٠٠ شمسی برابر با ٢٥ محرم ١٤٤٣ هجری دار فانی را وداع گفت. این عالم عالیقدر پس از طی دوران حوزوی و تعلّم آموزه‌های دینی و حوزوی و رسیدن به مقام اجتهاد، هرگز تنها خانه نشینی و دست به قلم و کتاب را سرمشق خود قرار نداد! بلکه جزو کُنشگران ضد طاغوتی در دوران صدام بود. فعالیت‌هایی که در پایان به سال ها تحمل زندان در عراق شد. علت زندانی شدن وی، تلاش در میان جوانان دانشگاهی برای تقویت پایه های مذهبی آنان و رشد نسل جوان مسلمان در عراق آن هنگام بود. مرحوم آیة الله حکیم در راستای این تفکر و اندیشه از هیچ کوششی فروگذار نبود و با تشکیل جلسات قرآن، و تفسیر ، و تاریخ اسلام ، و نیز احیای شعائر مذهبی، سعی به رسیدن اهداف گسترده و بلند خود بود.
ایشان بنا بر فرموده معصوم (ع ) ، کوشش می نمود که پیام اسلام راستین که همانا پیام مکتب اهل بیت علیهم السلام است را به همگان و به ویژه به نسل جوان و دانشگاهی برساند.

نکته مهمی که تا واپسین لحظات زندگی این مرجع عالیقدر ، در سخنرانی ها ، و دیدار با حوزویان ، و دانشگاهیان ، و اساتید علمی ، و برجستگان اجتماعی چه در داخل عراق ، و چه در هنگام اعزام مبلغین به هر سوی جهان ، از مسلمان تا غیر مسلمان بر آن تاکید فراوان داشتند. در این میان احیای شعائر حسینی و حضور در مجالس و مواکب سالار شهیدان و تشویق آنان در برپایی هرچه سنگین تر عزاداری بر امام حسین ( ع ) از ویژه فعالیت های این شخصیت بزرگ بشمار می آمد.

از این روی آیة الله حکیم در دوران اختناق حکومت بعثیان ، سعی در راه اندازی و تقویت پیاده روی اربعین در کشور عراق بشمار می آمد ؛ در حالی که به علًت فشار دولت ، این شعار مذهبی که خود گردهمایی عظیم شیعه در هر دوران بشمار آمده رو به کاستی و ضعف گزارده بود! وبدین ترتیب وی جزو فقهای شیعه دوران بود که به جرم احیای پیاده روی اربعینی به زندان رژیم بعث افتاد.
پس از رحلت آیة الله العظمی سید ابوالقاسم خویی در سال ١٣٧١ شمسی، آیة الله سید محمد سعید حکیم اعلان مرجعیت کرد. اعلان مرجعیت او توأم با اقبال شیعیان عراق و جهان به تقلید از وی و آیة الله العظمی سیستانی گردید.
وی مرجعیت خود در عراق را صرفاً محدود به تعلیم آموزه‌های دینی و حوزوی و تدریس نکرد؛ بلکه با ارسال بعثه‌های دینی-مردمی به نواحی محروم و عشایر دور دست عراق، درصدد حل مشکلات دنیوی و عقیدتی شیعیان دور دست، برآمد.
آیة الله محمدسعید حکیم در برخی مسائل فقهی دیدگاه‌های تازه‌ای داشت ؛ از جمله مجازات مُرتَد در این دنیا را خارج از وظیفه مسلمانان بشمار می آورد.

همچنین درخصوص مسئله رؤیتِ هِلال، افق قاره‌های آسیا، آفریقا و اقیانوسیه را یکی می‌ دانست که برپایه این فتوا، اگر در یکی از شهرهای این مناطق، هِلال ماه دیده شود،‌ دیگر مناطق هم حکم شرعی آن را خواهند
داشت.
مرحوم آیة الله حکیم از مراجع عالیقدر نجف اشرف و نوه دختری مرحوم آیة الله سید محسن حکیم بزرگ بشمار می آمدند. آیة الله ، تواضع و اخلاق و بزرگواری و بسیاری دیگر از ویژگی های شخصیتی را در کنار علوم حوزوی و اطلاعات اجتماعی و سیاسی و تاریخی و جز این ها را در خویش گرد آورده و علاوه بر فعالیت های درس و بحث و دیدارها با اقشار گوناگون اجتماعی در عراق و خارج از آن ، دست از قلم و تالیف بر نداشته و در این راستا کم نظیر بود. بیش از ٢٠ عنوان کتاب در زمینه های فقه و اصول، عقاید، تاریخ و تحلیل رخداد کربلا از ایشان به یادگار مانده است.
ایشان حدود ٩ سال در زندان های صدام شکنجه شد اما هرگز دست از علم آموزی برنداشت و در زندان نیز تمام درس های حوزوی را از جامعه المقدمات تا جامعه الکفایه به فرزندان و سایر روحانیون تدریس می کردند. در عرصه مسایل اجتماعی بسیار فعال بود و به رغم کهولت سن و آثار شکنجه ها ، روزانه حدود سه تا چهار دیدار با گروه های مختلف مردم داشت، این جدای از ملاقات های خصوصی ایشان با شخصیتهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی بود.

این علاوه بر درس خارج روزانه ایشان بود که همه روزه ، دهها ستاره حوزوی از کنار سفره گسترده علمی ایشان خوشه چینی می نمودند و هم اکنون این ستارگان هرکدام از برجستگان علمی حوزه علمیه نجف أشرف بشمار می آیند.
ایشان در روز عاشوراء مراسم مقتل خوانی را که سنتی به درازای چند قرن گذشته است را بپا می داشتند.
بیاد دارم که در دهه نخست عاشوراء ، پس از سقوط رژیم بعث ، برای تشویق و تقویت عزاداری ها و مواکب حسینی در نجف أشرف ، سعی داشتند که در هریک از این مجامع حسینی لحظاتی حضور یافته و به عزاداری بپردازند!
ایشان در اربعین هرسال و به رغم آنکه آثار شکنجه و زندان در انگشتان دست و نیز پایشان آشکار بود و مجبور بر نشستن بر چرخ دستی بودند اما در اربعین حسینی مسافتی را پیاده روی می کردند ، و زیبا آنکه گاه کالسکه کودک و یا چرخ دستی زائر کهنسالی را بدست گرفته و خود را در این دستآورد آخرتی شریک می ساختند.

بدون تردید ایشان را به عنوان احیاگر سنًت والای پیاده روی اربعین حسینی در نیم قرن اخیر می توان بشمار آورد. بی‌تردید عروج آن استوانه‌ فقاهت در حوزه علمیه نجف أشرف ، خلائی غیرقابل جبران بوده و خدمات ارزنده ایشان در اعتلای مکتب پرفیض تشیع و نقش ممتاز ایشان در احیای پیاده روی اربعین و حمایت از مواکب و کمک به نیازمندان از حافظه تاریخ پاک نخواهد شد. آن عالم فرزانه با تحمل زندان و شکنجه رژیم بعث عراق دست از مجاهدت نکشیده و همواره عمر خویش را وقف تبلیغ معارف ناب ثقلین کرده و آثار علمی و فقهی بسیاری از خود به یادگار گذاشت.
ایشان که از پیشگامان جهاد بر علیه دشمنان اسلام بودند در راه احقاق کلمه حقً و تبلیغ معارف ناب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) از هیچ کوششی فرو گذار ننموده و تحمل زندان و شکنجه در رژیم بعث عراق، خود گواه از جان گذشتگی این فقیه مجاهد بود و آثار علمی و فقهی فراوان از ایشان به یادگار مانده و ذخیره ای برای حوزه های علمیه بشمار می آید.

وی از خاندان بزرگ علم و فقاهت و اجتهاد و جهاد و شهادت و تقوی بودند و اسوه و الگوی فاخری از صبر و مقاومت برای طلاب و فضلای حوزه های علمیه در سراسر عالم تشیع و جهان اسلام به شمار می رفتند.
نوآوری‌های علمی و فقهی در کنار خدمات دینی و تبلیغی این مرجع بزرگ و به ویژه سهم به یادماندنی ایشان در احیای مراسم پیاده روی اربعین و خدمات اجتماعی فرهنگی به کشور و ملت عراق و جز این ها از اقالیم قبله ، از ایشان شخصیتی کم نظیر ساخته بود.
در دوران صدام همه چیز در زندان حتی خواندن قرآن ممنوع بود، اما ایشان توانست با بدست آوردن یک قرآن کهنه و قدیمی و کوچک که برگه‌های آن در حال جدا شدن از هم بود، شروع به به فعالیت کرده و درس تفسیر را آغاز نمودند.

به گفته فرزند ایشان آیة الله سید ریاض حکیم، تفسیر ایشان از سوره جمعه شروع شد. البته کلاس تفسیر ایشان کاملا مخفیانه و به نحوی بود که زندانبانان متوجه نشوند. ستونی درون اتاق بود که آقا در کنار آن به حالت عبادت و دعا می‌نشستند و ما هم به صورت پراکنده می‌نشستیم. بعضی هم حالت صحبت کردن با هم را می‌گرفتند و چند نفر هم راه می‌رفتند و عده‌ای هم حالت خوابیدن داشتند تا کسی متوجه کلاس درس نشود . . .”
آری مردان بزرگ همچون آب ، در هر مکانی به حرکت و فعالیت خود ادامه داده و از هر روزنه ای نفوذ کرده و با بوجود آوردن آبراهه ! کم کم به اقیانوسی پرخروش تبدیل می گردند!
یکی از ویژگی‌هایی ایشان، توصیه‌هایی بود که ایشان به قشرهای مختلف مردم می‌ نمودند . بیاد دارم در دی ماه سال ١٣٩٥ شمسی به همراه ریاست فرهنگستان علوم پزشکی ایران و جمعی از اعضای برجسته آن پیش از ظهری در ساعت ١١ خدمتشان شرفیاب شدیم.
این جلسه آنچنان جذاب برای آیة الله و پزشکان بود که تمامی ملاقات های آن روز معظم له حذف گردید و توصیه و سخنان زیبا و دقیق ایشان به گونه ای بود که‌ همه سراپا گوش به مطالب و دقت نظرات ایشان بود.

به یاد دارم ایشان از تاثیر گزاری شیعه ای که در یکی از اسکله های افریقا با شغل بار اندازی بر جمع اطرافیان خود داشت ، سخن راندند ، آنگاه رو به پزشکان برجسته و چهره های علمی فرهنگستان نموده و فرمودند : امروز سخنان شما ، و توصیه های شما در گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام به گونه ای تاثیر گزارترین بر اقشار جامعه است.
شما باید قدردان دستگاه با عظمت الهی باشید ! زیرا هم درمان مردم در اختیار شما است که خود جایگاه والایی در عرش الهی و جامعه دارد، و از سویی این نفوذ کلامتان ، همچون دارو به درون پیکر و سلول های مراجعین و بیماران و جز این ها از دیگر اقشار مردم وارد می شود.
پس ضمن قدر دانی از این جایگاه ، شما موظفید که با آگاهی از دستورات مکتب اهل بیت علیهم السلام ، به گسترش آن کمک کنید. بدانید که این وظیفه ای است که بر عهده شما قرار داده شده و باید از هر فرصتی در این باره کمال بهره برداری را بنمایید.

این جلسه زیبا و فراموش نشدنی بیش از یک ساعت ادامه یافت و در پایان توفیق اقامه نماز جماعت را با ایشان بدست آورده و سپس به هریک از حاضرین تسبیحی از تربت حضرت سید الشهداء (ع) هدیه نمودند.
شیرینی و جذابیت آن جلسه بیاد ماندنی ، هیچگاه از خاطره حاضرین محو نمی گردد. همواره در تشرفاتم به اعتاب مقدسه و نجف أشرف ، سعی داشتم که لحظاتی محضر این مرجع عالیقدر را درک نموده و از توصیه ها و پندهای ایشان بهره گیرم. جلسات شب های ماه رمضان ایشان از یاد رفتنی نمی باشد.

این جلسات که شخصیت های علمی حوزه ، اساتید دانشگاه ، سرشناسان ، و شاعران و ادیبان و گاه پزشکان در آن حضور داشتند ، کشکولی از دانستنی های معظم له و حاضران در تاریخ ، و سنًت های زیبای گذشته ، و بحث علمی در فروع گوناگون فقه و أصول و سخن دانشمندان و جز این ها بود که شخص حاضر ، گذران زمان را در آن حسً نمی نمود. ادیبان و شاعران نجف همچون دکتر محمد حسین صغیر ، و حجة الاسلام و المسلمین شیخ محمد خاقانی ، و جز این ها از دیگر شخصیت های نجفی که از شهرت بسزایی همواره برخوردار بوده اند با سخنان و گاه اشعار خود در وصف أمیر المومنین (ع ) و دیگر معصومین (ع ) ، روحانیت و صفای معنوی خاصی را در این انجمن بوجود می آوردند.

وی حقیقتا زبان گویای دفاع از حقً و احکام الهی ، و گسترش دهنده اسلام واقعی که همانا فرمایشات و دستورات اهل بیت علیهم السلام است ، بشمار می آمد. کارنامه درخشان در خدمت به کیان اسلام ، و تشیًع و دلسوزی برای همه بندگان الهی او بود که سرانجام پیکر وی همچون بیش از نه دهه از دوران حیات خاکی ، که به حمایت از مکتب أمیر المومنین علیه السلام و فرزندان معصومش سپری نمود ، در خانه آخرت خود همچون پاسداری جاوید در دروازه بارگاه علوی آرام گرفت.

والسلام علیه یوم ولد ، و یوم مات ، و یوم یبعث حیًا

* عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران