تحقیق و تفحص درباره دریاچه اورمیه؟
در بهار ۱۳۹۳ که من در کنار چند تن از استادان دانشگاه‌های ایران و بیرون از ایران، در قالب «کارگروه احیای اکولوژیک» در چندین نشست ستاد حضور داشتم، بارها گفتم که دریاچه را فعالیت‌های انسانی و بودجه پدید نیاورده که امروزه آقای کلانتری (رییس ستاد) و هم‌فکرانش به‌شدت مطالبه‌ی بودجه می‌کنند. و تأکید داشتم که ازقضا بودجه‌پاشی بوده که این بلاها را بر سر پهنه‌های آبی کشور آورده و تخصیص بودجه‌های کلان برای «احیا» ممکن است نتیجه‌ی معکوس بدهد. ای‌کاش که پیش‌بینی من و دوستان فرهیخته‌ام درست از کار درنمی آمد! اما عیسی کلانتری طرح احیای اکولوژیک را که در صدوبیست صفحه تنظیم کرده بودیم، به بایگانی راکد فرستاد و کم‌ترین توجهی به آن نکرد. او مطابق رویه‌ی چنددهه‌ای خودش توانست بودجه‌های کلانی از محل ثروت ملی بگیرد و ستاد احیای دریاچه‌ی اورمیه با فعالیت‌های سازه‌ای مانند کندن کانال و لایروبی و نهال‌کاری و اجرای طرح انتقال آب از رودخانه‌ی زاب، یازده هزار یا به روایتی پانزده هزار میلیارد تومان (چندین برابر بودجه‌ی سالانه‌ی سازمان حفاظت محیط زیست) را به معنای واقعی صرف هیچ(!) کرد.
در ابتدای سال ۱۳۹۹ فرهاد سر..
در بهار ۱۳۹۳ که من در کنار چند تن از استادان دانشگاه‌های ایران و بیرون از ایران، در قالب «کارگروه احیای اکولوژیک» در چندین نشست ستاد حضور داشتم، بارها گفتم که دریاچه را فعالیت‌های انسانی و بودجه پدید نیاورده که امروزه آقای کلانتری (رییس ستاد) و هم‌فکرانش به‌شدت مطالبه‌ی بودجه می‌کنند. و تأکید داشتم که ازقضا بودجه‌پاشی بوده که این بلاها را بر سر پهنه‌های آبی کشور آورده و تخصیص بودجه‌های کلان برای «احیا» ممکن است نتیجه‌ی معکوس بدهد. ای‌کاش که پیش‌بینی من و دوستان فرهیخته‌ام درست از کار درنمی آمد! اما عیسی کلانتری طرح احیای اکولوژیک را که در صدوبیست صفحه تنظیم کرده بودیم، به بایگانی راکد فرستاد و کم‌ترین توجهی به آن نکرد. او مطابق رویه‌ی چنددهه‌ای خودش توانست بودجه‌های کلانی از محل ثروت ملی بگیرد و ستاد احیای دریاچه‌ی اورمیه با فعالیت‌های سازه‌ای مانند کندن کانال و لایروبی و نهال‌کاری و اجرای طرح انتقال آب از رودخانه‌ی زاب، یازده هزار یا به روایتی پانزده هزار میلیارد تومان (چندین برابر بودجه‌ی سالانه‌ی سازمان حفاظت محیط زیست) را به معنای واقعی صرف هیچ(!) کرد.
در ابتدای سال ۱۳۹۹ فرهاد سرخوش رییس دفتر استانی «ستاد احیای دریاچه‌ی ارومیه» در تارنمای این ستاد اظهار کرد که تراز دریاچه در روز ۲۲ فروردین به ۶۹/۱۲۷۱ متر رسیده و نسبت به زمان مشابه در سال ۹۸ (۳۲/۱۲۷۱منر) سی‌وهفت سانتی‌متر افزایش نشان می‌دهد. کار سختی نبود که نشان دهیم این افزایش ترازها ناشی از فعالیت ستاد نیست و لطف آسمانی است؛ در یک خُردمقاله با عنوان «چه چیزی حال دریاچه‌ی اورمیه را بهتر کرد؟» (روزنامه‌ی رسالت، ۲۸/۱/۱۳۹۹) آمار زیر را از تارنمای «دفتر مطالعات پایه‌ی منابع آب» وابسته به وزارت نیرو در مورد میانگین بارندگی در حوضه‌ی آبریز دریاچه‌ی اورمیه در شش سال آبی از سال‌هایی که ستاد فعالیت داشته، ارایه کردم:
سال آبی ۹۴ – ۹۳؛ ۱۵ درصد بیشتر از میانگین ۴۶ ساله
سال آبی ۹۵ – ۹۴؛ ۱۸ درصد بیشتر از میانگین ۴۷ ساله
سال آبی ۹۶ – ۹۵؛ ۱۹ درصد کمتر از میانگین ۴۸ ساله
سال آبی ۹۷ – ۹۶؛ ۲۰ درصد بیشتر از میانگین ۴۹ ساله
سال آبی ۹۸ – ۹۷؛ ۴۵ درصد بیشتر از میانگین ۵۰ ساله
سال آبی ۹۹ – ۹۸ (تا ۲۶ فروردین ۹۹)؛ ۱۵ درصد بیشتر از میانگین ۵۱ ساله
سپس نوشتم: « این آمار نشان می‌دهد که در شش سال گذشته، میانگین بارش‌ها در حوضه‌ی اورمیه بسیار بیشتر از میانگین درازمدت بوده و در سه سال گذشته، این افزایش به‌شکل معناداری بیشتر و پیوسته بوده است. مشاهده‌های تجربی (بارندگی‌های سیل‌آسا در فروردین امسال و پارسال) هم کاملاً مؤید همین نکته است». در واقع، بارندگی‌های استثنایی سطح آب دریاچه را اندکی بالا برده بود و نه اقدام‌های ستاد. این ادعا را خشکسالی‌های دو سال اخیر تأیید می‌کند؛ با کم شدن بارش‌ها، دریاچه دوباره رو به خشکی رفته، تا جایی که در روز ۴/۲/۱۴۰۱ (آخرین روزی که تراز دریاچه روی تارنمای ستاد ثبت شده) این تراز به ۷۸/۱۲۷۰ رسیده که ۵۹ سانتی‌متر کمتر از روز مشابه در سال ۱۴۰۰ و ۱۰۱ سانتی‌متر کمتر از تراز روز مشابه در سال ۱۳۹۹ است. در سوم خرداد ۱۴۰۱ هم مدیرکل محیط زیست استان آذربایجان غربی گفت که حجم آب دریاچه فقط حدود سه میلیارد مترمکعب یعنی کمتر از یک‌پنجم تراز اکولوژیک آن است.
انتظار می‌رود رییس‌جمهور که پیش از این رییس قوه‌ی قضاییه بوده و چند اقدام ارزشمند محیط زیستی را چه در آن نهاد و چه در دولت کنونی رقم زده، قاطعانه و روشن کارنامه‌ی ستاد احیا را بررسی کند و در همکاری با مجلس و کارشناسان و فعالان مستقل، راهی برای بازنگری در سیاست‌های آبی کشور بگشاید.
پی‌نوشت
۱) نام اصیل و محلی این دریاچه و شهر، اورمیه است و نه ارومیه.
در این زمینه:
روز جهانی تالاب‌ها، و فاجعه‌ی فاینانس برای اورمیه
آب را انتقال دهند؛ به ما ربطی ندارد!
توسعه طرح‌های آبی یا ورشکستگی آبی؟
۴۷۴۷