بازخوانی اجمالی این توافق یادآور بد عهدی و نقض پیمان کشورهای غربی بخصوص آمریکا نسبت به انجام تعهدات خود بوده و ضرورت توجه به این امر را در مقطع فعلی روشن تر می سازد.
۱.در دهه ۸۰ زمانی که دانشمندان هسته ای ایران برای تامین نیازهای داخلی و در مسیر خودکفایی به دنبال غنی سازی ۲۰ درصدی اورانیوم بودند،آمریکا برای جلوگیری از این اتفاق در نامه ای با امضای باراک اوباما رئیس جمهور به آقایان داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل و اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه تصریح کرد که اگر ایران اورانیوم ۳.۵ درصد تولید شده و ذخیره‌شده خود را به کشوری مثل ترکیه تحویل بدهد ما سوخت ۲۰ درصد مورد نیاز ایران را تأمین می کنیم.آقای منوچهر متکی وزیر امور خارجه وقت ایران درمصاحبه با پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای (خامنه ای آی آر ) در دهم آذر ۱۴۰۳ در این رابطه می گوید:
«آن موقع بنده وزیر خارجه بودم. نامه‌ای نوشتیم خدمت حضرت آقا و این صورت‌مسئله را بیان کردیم. پاسخ ایشان که توسط آقای محمدی گلپایگانی برای ما رسید، خیلی جالب بود. ایشان فرمودند که اگرچه به سخن آمریکایی‌ها اعتمادی نیست، اما من مخالفتی ندارم. خب با این ترتیب، بحثی که به عنوان مبادله‌ی سوخت مطرح بود، شروع شد.»
۲.در تاریخ ۱۳۸۹/۰۲/۲۸ آقایان احمدی‌نژاد،داسیلوا و اردوغان روسای جمهور ایران و برزیل و نخست‌وزیر ترکیه طی نشستی در تهران توافق کردند که ایران ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۳/۵ درصدی را به صورت امانت به ترکیه بفرستد و در عوض ۱۲۰ کیلو گرم اورانیوم را با غنای ۲۰ درصد برای استفاده در رآکتور هسته‌ای تهران دریافت کند. این توافق در قالب متنی ۱۰ ماده‌ای تنظیم شد که وزرای خارجه ایران، ترکیه و برزیل و در حضور مقامات ارشد سه کشور به امضا رساندند.آقای مهمانپرست سخنگوی وزارت امورخارجه نیز اعلام کرد در اجرای این توافق،کشورهای عضو گروه وین یعنی آمریکا،فرانسه و روسیه،سوخت ۲۰ درصد مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را در اختیارایران خواهند گذاشت. وی همچنین در پاسخ به‌این پرسش که آیا تضمین‌های عینی مدنظر جمهوری اسلامی ایران در بحث تبادل سوخت حاصل شده است یا خیر؟ گفت: "ضمانت ترکیه، برزیل و آژانس درباره تبادل سوخت همان تضمین‌های عینی است."
بر اساس این توافق قرار شد سوخت در خاک ترکیه زیر نظر آژانس و ایران نگهداری و ظرف یک ماه مبادله آن انجام شود و غنی‌سازی هم در ایران ادامه یابد.در بند ۶ توافق تصریح شده بود که گروه وین خود را متعهد به تحویل ۱۲۰ کیلوگرم سوخت مورد نیاز رآکتور تهران می‌داند
۳.مقامات اروپایی از توافق ایران، ترکیه و برزیل استقبال کردند و خبرگزاری فرانسه به نقل از سخنگوی کاترین اشتون، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: اگر این توافق انجام گیرد، ما از این حرکت استقبال می‌کنیم.اگرچه این توافق با استقبال اولیه آمریکا روبرو شد اما به دلیل بدعهدی آمریکا، اجرایی نشد و واشنگتن علیرغم ارائه پیشهاد اولیه در نامه اوباما، نه تنها از بیانیه تهران حمایت نکرد بلکه رویکرد سرسختانه ای نسبت به ترکیه به دلیل ورود به موضوع اتخاذ کرد.آقای متکی در ادامه مصاحبه فوق الذکر می گوید:
«آمریکایی‌ها برای اینکه ما را بیشتر ترغیب بکنند، همان موقع نشست مونیخ بود. البته قبل از آمدن وزرای خارجه. موقعی که این بحث مطرح شد، نشست امنیتی مونیخ بود. من هم دعوت بودم و رفتم. در آنجا وزیر خارجه‌ی ترکیه به من گفت که آقای جیمز جونز، مشاور امنیت ملی آمریکا، اینجا در مونیخ است و چند بار به من پیغام داده که می‌خواهد با شما ملاقات بکند. گفتم من می‌بایست از قبل مطلع می‌بودم برای چنین ملاقاتی و لذا من ملاقات نمی‌کنم. اصرار کرد، گفتم ملاقات نمی‌کنم. گفت: پس من می‌توانم مطالب ایشان را بشنوم و به شما بگویم. گفتم بله. ایشان ملاقات کرد با آقای جیمز جونز و آمد ملاقات من. من و معاون بین‌الملل من، آقای مهندس آخوندزاده، با هم بودیم. آقای داووداغلو گفت که بله، ایشان تأکید دارد روی نامه‌ی اوباما و اینکه ایران بپذیرد این پیشنهاد را و ۲۰ درصد مورد نیاز ایران تأمین خواهد شد.»
آمریکایی‌های علیرغم این موضع مقدماتی،به دنبال گرفتن امتیاز بطور نقدی و دادن امتیاز بصورت نسیه بودند و می خواستند اورانیوم را از ایران دریافت کنند اما درمورد چگونگی دادن اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی با ابهام صحبت می کردند.گاهی می گفتند کارشناس‌های ما در حال بررسی هستند،گاهی می گفتند این اقدام زمان می‌برد و در مجموع بهانه تراشی می کردند.
۴. جمهوری اسلامی ایران این رفتار آمریکا را بر نتابید و رهبر معظم انقلاب انجام توافق را به دریافت سوخت بیست درصدی در بندرعباس و سپس تحویل سوخت ایران به ترکیه منوط کردند.
«بنده گفتم که طرف مقابل باید سوخت ۲۰ درصد را به بندرعباس منتقل کند و ما پس از آزمایش، مبادله را انجام می‌دهیم اما وقتی آنها دقت و اصرار ما را دیدند زیر قول خود زدند و سوخت ۲۰ درصد را ندادند.»
۵.آمریکا در این مقطع،صریحا بد عهدی کرد و بی اعتنا به مفاد نامه و پیشنهاد باراک اوباما،به فشار علیه ایران ادامه داد و در نتیجه ششمین و سخت‌ترین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران تصویب شد؛ قطعنامه ١٩٢٩ که اجازه بازرسی تمام محموله‌های هوایی و دریایی (حتی در دریاهای آزاد) به مقصد ایران و از مقصد ایران را صادر می‌کرد. به‌دنبال تصویب این قطعنامه که ذیل فصل هفت شورای امنیت طراحی شده بود، اجازه مداخله نظامی در ایران به کشورها هم داده شد.
در آن برهه،بسیاری تصور می کردند که بیانیه تهران یک گام بسیار مهم در جهت اعتمادسازی است و روند به سمت تعامل با آمریکا مثبت است و دیگر قطعنامه ای علیه ایران صادر نخواهد شد. اما آمریکایی‌ها بحث صدور قطعنامه را مطرح کردند و نهایتا این قطعنامه صادر شد.
نتیجه اینکه رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند که به آمریکا اعتماد ندارند اما با ترسیم خطوط کلی به دولت‌های مختلف اجازه داده اند که بطور محدود و برای موضوعات خاص با آمریکا مذاکره کننند.تجربه مذاکره با آمریکا که در دوره اصلاحات به تعلیق برنامه های هسته ای ایران انجامید،تجربه بیانیه تهران در دولت آقای احمدی نژاد و تجربه برجام در دولت اعتدال نیز ثابت کرد که آمریکا به تعهدات خود حتی اگر امضای رئیس جمهور داشته باشد پایبند نیست و به همین دلیل نمی تواند مورد اعتماد واقع شود.
امروز این تجربیات پیش روی هیات مذاکره کننده ایران است تا بتواند در این مذاکرات غیرمستقیم، قویا و با جدیت از حقوق ملت ایران دفاع نماید.
