بازسازی اسلام به عنوان ایدئولوژی مسئولیت آفرین
انقلاب اسلامی تنها انقلابی است که همه ملت در آن حضور داشتند، این انقلاب روی دوش توده مردم اتفاق افتاد و همه مردم از باسواد و بیسواد و شهری و روستایی در آن دخیل بودند. به این جهت هم انقلاب اسلامی یک وجه انحصاری دارد.
راجع به قرائت و بازسازی که امام راحل(ره) از اسلام کرد و اینکه ما چه بودیم و چه شدیم به یاد سخنانی از حضرت امیر(ع) افتادم که خیلی زیبا در چند خطبه یاد گذشته می‌کنند که ما چه بودیم و الان چه شدیم، «می‌فرمایند:خداوند زمانی پیامبر(ص) را مبعوث کرد که مردم گرفتار فتنه‌هایی بودند که در اثر آن رشتۀ دین از هم گسیخته، پایه‌های یقین لرزان و اساس بنیاد دین دچار اختلاف بود، راه نجات از آن فتنه‌ها تنگ و باریک و طریق هدایت بسته بود، چراغ هدایت خاموش بود و کوری و گمراهی همه را فرا گرفته بود مردم خداوند را معصیت می‌کردند و شیطان را یاری می‌کردند، ایمان چنان خار شده بود که ستون‌هایش فرو ریخته، نشانه‌هایش دگرگون و ناشناخته، راه‌هایش ویران و آثار و جاده‌هایش محو و نابود و ناپدید گشته بود.»
ما قبل از انقلاب چه بودیم؟ آن زمان ما در یک جامعه‌ای کاملاً غرب زده آن هم نه از نوع متمدّن و پیشرفته اش..
انقلاب اسلامی تنها انقلابی است که همه ملت در آن حضور داشتند، این انقلاب روی دوش توده مردم اتفاق افتاد و همه مردم از باسواد و بیسواد و شهری و روستایی در آن دخیل بودند. به این جهت هم انقلاب اسلامی یک وجه انحصاری دارد.
راجع به قرائت و بازسازی که امام راحل(ره) از اسلام کرد و اینکه ما چه بودیم و چه شدیم به یاد سخنانی از حضرت امیر(ع) افتادم که خیلی زیبا در چند خطبه یاد گذشته می‌کنند که ما چه بودیم و الان چه شدیم، «می‌فرمایند:خداوند زمانی پیامبر(ص) را مبعوث کرد که مردم گرفتار فتنه‌هایی بودند که در اثر آن رشتۀ دین از هم گسیخته، پایه‌های یقین لرزان و اساس بنیاد دین دچار اختلاف بود، راه نجات از آن فتنه‌ها تنگ و باریک و طریق هدایت بسته بود، چراغ هدایت خاموش بود و کوری و گمراهی همه را فرا گرفته بود مردم خداوند را معصیت می‌کردند و شیطان را یاری می‌کردند، ایمان چنان خار شده بود که ستون‌هایش فرو ریخته، نشانه‌هایش دگرگون و ناشناخته، راه‌هایش ویران و آثار و جاده‌هایش محو و نابود و ناپدید گشته بود.»
ما قبل از انقلاب چه بودیم؟ آن زمان ما در یک جامعه‌ای کاملاً غرب زده آن هم نه از نوع متمدّن و پیشرفته اش، بلکه از نوع فاسد و انحرافی اش زندگی می کردیم ، ما در یک نظام شاهنشاهی زندگی می کردیم که با تفکر غربی هم همخوانی نداشت، تفکر غربی شاهنشاهی واستبداد را نفی می‌کرد، ولی همان تفکر غربی از یک استبداد شاهنشاهی در کشور ما حمایت می‌کرد که یک سری ظواهر تجدّد داشت، یک سری مسائل اقتصادی و مادی داشت ولی هیچ یک از مظاهر دینی و حتی مظاهر حقوقی و پیشرفت در کشور ما جایگاهی نداشت.
امام رسماً اعلام کرد که نظام پادشاهی برخلاف دین و عقل و انسانیت است، یعنی تمام قرائت‌هایی که اسلام با شاهنشاهی کنار می‌آمد را عملاً در بوته نقد گذاشت و بنیان جدیدی را پایه گذاری کرد، قرائت نویی از اسلام ارائه داد، ولایت فقیه که از اول در اسلام مطرح بود و در دوره‌های مختلف با قرائت‌های مختلف حضور داشت را متناسب با دنیای مدرن بازسازی کرد، ولایت فقیه را در در قالب جمهوری اسلامی ریخت و دقیقاً همه چیزهایی که در دنیای جدید و در پیشرفته ترین کشورها به عنوان حقوق انسانی مطرح بود را در قانون اساسی جمهوری اسلامی پذیرفت.
یکی از بنیادهایی که این اسلام را احیا کرد و از شاهکارهای امام راحل(ره) بود، همنشینی دین و سیاست بود، قرائتی که از اسلام تا دوره امام (ره)مطرح بود خیلی با سیاست کاری نداشت، مدعی حکومت نبود، مدعی حاکمیت نبود، مدعی اداره بشریت نبود بلکه در حد یک معنویتی که ایمان فردی و بخش‌هایی از گزاره‌های اخلاقی دین را ترویج می‌کرد، ولی امام راحل آمد و قسم خورد اسلام همه اش سیاست است و این نکته مهمی از قرائت اسلام بود.
بازسازی اسلام به عنوان «ایدئولوژی مسئولیت آفرین» یکی دیگر از شاهکارهای امام راحل و انقلاب اسلامی بود. ایدئولوژی؛ عقیدۀ تحریک کننده، تأثیرگذار و نقش آفرین در ایجاد تحول و ساخت قدرت است. امام اسلام را اینگونه زنده و فراگیر کرد و به عنوان نسخه نجات بخش به مردم معرفی کرد.
وقتی امام (ره) اسلام را تبدیل به ایدئولوژی می‌کند نه فقط در قالب‌های سنتی که بگوید اسلام معنویت دارد، اسلام عبادت دارد اسلام نماز شب دارد و … بلکه امام اسلام را ضمن تحفظ همه این بنیادهایی که حقیقت اسلام هم هستند، فرمود: اسلام دموکراسی دارد، اسلام آزادی دارد، اسلام طرفدار محرومین هست، اسلام ضد ظلم و استکبار و استعمار و بهره کشی و … است .امام با این ادبیات اسلام را احیا کرد.
وقتی در فرانسه از امام پرسیدند شما چه حکومتی می‌خواهید تشکیل بدهید؟ ایشان فرمود «دموکراسی»، ولی مدل دموکراسی ما هیچ کدام از این دموکراسی‌هایی که در دنیا رایج هست نیست، غیر از دموکراسی غربی است، یک دموکراسی متعالی الهی را تشکیل می‌دهیم. البته حکومت ما مثل حکومت‌هایی که در دنیای غرب هست، تفکیک قوا، پارلمان، قانون اساسی، احزاب و… را هم دارد.
یک فقیه اول باید این مفاهیم مدرن را ترجمه و برگردان کند و بیاورد در دستگاه فقاهت، پردازش کند، بر اساس آن فتوا بدهد، بعد بگوید: «جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد»، والا شرعاً او نمی‌تواند چنین فتوایی بدهد، این فتوا مبتنی بر این است که مسیر اسلامی سازی به درستی انجام شده باشد. لذا این بازسازی و این قرائت از اسلام در شناخت «گفتمان انقلاب اسلامی» بسیار مهم است.
چه تحول بزرگی اتفاق افتاده، اسلامی که در حداقل‌ها بود امروز به کجارسیده است؟ به تعبیر مقام معظم رهبری؛ امروز گفتمان اسلام و استعمار مطرح است، آن روزی که انقلاب کردیم گفتمان اسلام در مقابل دو گفتمان سوسیالیسم شرق وسرمایه داری غرب مطرح بود. با فروپاشی سوسیالیسم امروز ما تک دانه‌ای هستیم که در مقابل استعمار ایستاده ایم. این اسلام با این قدرت با این جرأت و جسارت، با این مبانی تئوریک از کجا آمده؟این بازسازی، کار امام راحل بود که امروز ما قدرناشناس آن هستیم .
این قرائت و این بازسازی حداکثری از اسلام بسیار مهم است، البته وقتی اسلام بخواهد بازسازی شود، تبدیل به قدرت شود، تبدیل به حاکمیت و حکومت شود، بیاید در میدان عمل، حتماً آسیب‌ها، مشکلات و دشمنانی پیدا می‌کند، در همین چهل و سه سال ببینید همه دنیا را بسیج کردند علیه ما،همین امروز همه دنیا حتی دوستان هم ما را تحریم کردند. بدیهی است وقتی اسلام قدرتمند شد، مشکلات ایجاد می‌شود، گرانی به وجود می‌آید، اقتصاد ضربه می‌بیند، مردم ضربه می‌بینند، همه اینها هست اما به اعتقاد ما غیرت مندی که امام راحل در حوزه کارگزاری در حوزه شایسته سالاری و در حوزه مدیریت بازسازی کرد، اگر بیاید پشت مدیریت کشور، بسیاری از مشکلات کم می‌شود.
اگر امروز مشکل پیدا کردیم و نتوانستیم بسیاری از این شعارها را محقق کنیم، به تعبیر رهبری در بیانیه گام دوم می فرمایند: عدالتی که انقلاب اسلامی مدعیش بود را نتوانستیم محقق کنیم و متأثر شدیم که نتوانستیم ، اما اصل ایده هست، بازسازی که از اسلام شده این عدالت در درونش هست، امروز اگر ما فقر داریم مشکل داریم سیستم مدیریت ما خوب نیست، ناکارآمدیم در مقابل مشکلات گرفتار شدیم اینها کاستی‌هایی است که موانع برای ما ایجاد کرده، والا اصل اسلامی که امام (ره) بازسازی کرد اینطور نبود.
یکی ازمواردی که در بحث گفتمان امروزه می‌گویند مثل یک سری مفاهیم، یک سری عناصر، مولفه‌هایی که انقلاب اسلامی ایجاد کرده، در اصطلاح گفتمانی می‌گویند «دال‌های شناور»، جالب است که این دال‌های شناور را انقلاب اسلامی در بستر مدرن بازسازی کرده، این خیلی کار بزرگی است. یعنی تثبیت مفاهیم دینی، عدالت، آزادی، معنویت، استقلال و همه مفاهیم اسلامی در بستر دنیای مدرن تعریف و بازسازی شد.
نکته بعدی که باز در ادبیات بازسازی اسلام به عنوان نقطه کانونی انقلاب اسلامی بسیار مهم هست، این است که اسلام بازسازی شده امام (ره) اینقدر زیبا بود که قدرت و جذبه‌ای پیدا کرد که همه جریان‌های فکری را در خودش هضم کرد. حال سوال این است که چرا آن اسلام زیبا و آن قرائت امام (ره) را ما نتوانستیم متناسب با امروز بازسازی کنیم و به بچه‌های خودمان منتقل کنیم؟
یکی دیگر از کارهای که امام راحل انجام داد« بازسازی آرمان‌ها» بود، جامعه قبل از انقلاب آرمان نداشت، هدف نداشت، فقط متناسب با تجدد و مظاهری که آن روز در جامعه ایرانی آورده بودند و به صورت شتاب زا به سمت مذاهب تجدد می‌رفت، زندگی می‌کردیم. نمی‌دانستیم کجا می‌رویم، آرمانی به نام کمال و سعادت و حیات طیبه و لقا الله نبود، حتی آرمان‌های دم دستی به اسم آزادی و استقلال هم مطرح نبود، لذا بازسازی آرمان‌ها یکی از کارهای بسیار بزرگی بود که در احیای اسلام به عنوان نقطه کانونی انقلاب اتفاق افتاد.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی با اینکه نسخه اول انقلاب است، تجربه چهل سال هم نداشت، ببینید چقدر آرمان‌ها بازسازی شده اند؛ استقلال، آزادی، معنویت، مردم سالاری، شیوه حکومت داری و… اینها به عنوان اهداف دم دستی چقدر به صورت جدی مطرح شده، چند بار از حکومت ولی عصر(عج) به عنوان پارادایم حاکم بر این نظام اسم برده شده، اصل ولایت فقیه را ذیل آن تعریف کردند و آرمان‌های بلندی در انقلاب اسلامی مطرح شد که امروز ما می‌دانیم کاروان انقلاب اسلامی به چه سمتی باید برود؛ هرچند توشه راه و همت کاروان سالاران کم و دشمنان زیاد .
اگر بخواهیم انقلاب اسلامی را مجدداً بازخوانی کنیم ، نیازمند باز گشت به قرائت امام راحل هستیم ، البته خلف امام راحل یعنی مقام معظم رهبری همه تلاششان را در این زمینه کردند و بسیاری از نظریات و بازسازی‌ها را انجام داده اند، اما با این همه، امروز نیاز جدی تری وجود دارد که همه به میدان بیایند، کار یک نفر نیست، امام راحل هم به تنهایی این اسلام را نتوانست پیاده کند. امام زمانی موفق شد که توده میلیونی پشت سر ایشان با وحدت کلمه ایستادند و امام را یاری کردند تا موفق شد، همه انبیای الهی اگر موفق شدند با کمک توده مومنان و مردم بود.
امروز هم همه ما باید به میدان بیاییم، نباید نظاره گر بود که یک عده‌ای راحت بیایند همه میراث امام راحل(ره) را با سنگ بزنند و نپسندیم که امروز بزرگترین دستاورد امام راحل و زحمات حدود یک قرن اخیر همۀ عالمان و بزرگان و شهدای ما به دست برخی آدم‌های احساساتی و تحت تأثیر بیگانگان مورد تعرض واقع شود. همه باید دست به دست هم بدهیم و کمک کنیم به این نظام و انقلاب و همان طوری که امام راحل و مقام معظم رهبری فرمودند «حفظ این نظام از اوجب واجبات است» همه ما احساس مسئولیت کنیم و هر کس در جایگاه خودش به تناسب وظیفه اش برای حفظ نظام و انقلاب اسلامی تلاش و اقدام کند.
*متن سخنرانی در دومین جلسه از نهمین دورۀ کرسی های آزاد اندیشی که با عنوان«گفتمان انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
۶۵۶۵