تصمیم عاقلانه پاشینیان
اعلام استقلال جمهوری قره باغ از جمهوری آذربایجان که به دنبال یک جنگ ویرانگر از فوریه ۱۹۸۸ تا مارس ۱۹۹۴ رخ داد،هیچگاه مورد پذیرش کشورهای جهان و سازمان ملل متحد و حتی خود ارمنستان قرار نگرفت. با اینکه از همان اولین هفته های جنگ قره باغ مشخص بود که استقلال منطقه ارمنی نشین جمهوری آذربایجان -قره باغ -هرگز محقق نخواهد شد،اما دولت های مختلف ارمنستان با رویکردهای قومگرایانه حاضر به پذیرش این واقعیت نشدند و بر طبل جنگ کوبیدند.وقوع جنگ در قفقاز ،موجب پاکسازی آذری های مسلمان از قره باغ و کشتار و مهاجرت آنها،اشغال و ویرانی هفت شهر جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان و آوارگی نزدیک به یک میلیون از شیعیان جمهوری آذربایجان شد.عمق فاجعه آن قدر وسیع بود که آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خود در تبریز در تاریخ ۱۳۷۲/۵/۵ با اشاره به ظلم و ستم تحمیل شده بر مسلمانان در نقاط مختلف جهان گفتند:«دولت ارمنستان و ارامنه قره‌باغ به مسلمانان این منطقه ستم می‌کنند و ما اقدامات اخیر ارامنه قره باغ را به پشتیبانی دولت ارمنستان صورت گرفته است، محکوم می‌کنیم و انتظار داریم ارامنه..
اعلام استقلال جمهوری قره باغ از جمهوری آذربایجان که به دنبال یک جنگ ویرانگر از فوریه ۱۹۸۸ تا مارس ۱۹۹۴ رخ داد،هیچگاه مورد پذیرش کشورهای جهان و سازمان ملل متحد و حتی خود ارمنستان قرار نگرفت. با اینکه از همان اولین هفته های جنگ قره باغ مشخص بود که استقلال منطقه ارمنی نشین جمهوری آذربایجان -قره باغ -هرگز محقق نخواهد شد،اما دولت های مختلف ارمنستان با رویکردهای قومگرایانه حاضر به پذیرش این واقعیت نشدند و بر طبل جنگ کوبیدند.وقوع جنگ در قفقاز ،موجب پاکسازی آذری های مسلمان از قره باغ و کشتار و مهاجرت آنها،اشغال و ویرانی هفت شهر جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان و آوارگی نزدیک به یک میلیون از شیعیان جمهوری آذربایجان شد.عمق فاجعه آن قدر وسیع بود که آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خود در تبریز در تاریخ ۱۳۷۲/۵/۵ با اشاره به ظلم و ستم تحمیل شده بر مسلمانان در نقاط مختلف جهان گفتند:«دولت ارمنستان و ارامنه قره‌باغ به مسلمانان این منطقه ستم می‌کنند و ما اقدامات اخیر ارامنه قره باغ را به پشتیبانی دولت ارمنستان صورت گرفته است، محکوم می‌کنیم و انتظار داریم ارامنه داخل کشور ما نیز رفتار ارامنه آن منطقه را محکوم کنند.»
ایشان همچنین در پیام به کنگره حج در تاریخ ۳/۱۳/ ۱۳۷۱ خاطر نشان کردند:«در منطقه‌ی قفقاز نیز دولتهایی که می‌توانستند با اعمال فشارهای معمول، مانع از کشتار مسلمانان قره‌باغ شوند، نه تنها اقدامی جدی نکردند و بلکه تلاش میانجی‌گرانه‌ی جمهوری اسلامی را هم آماج توطئه و مخالفت خود ساختند و بی‌علاقگی خود را به سرنوشت ملت تازه استقلال یافته‌ی قفقاز، ثابت کردند.»
رهبر انقلاب همچنین در پیام دیگری به کنگره حج در تاریخ ۲/۲۵/ ۱۳۷۳ با توصیف ظلم هایی که در حق مسلمان می شود،«محنت شدید مسلمانان قره‌باغ» را یادآور شدند.
مناقشه قره باغ موجب قطع روابط دیپلماتیک جمهوری آذربایجان و ترکیه با ارمنستان، انسداد مرزها و ایجاد ناامنی و بی ثباتی در قفقاز جنوبی شد و هزینه های سنگینی را بر دو کشور آذربایجان و ارمنستان تحمیل کرد.ارمنستان بیش از بیست سال به دلیل اشغال مناطقی از تمامیت ارضی کشور همسایه،مورد انتقاد شدید جامعه جهانی و شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفت و به دلیل مواجهه با تحریم های اقتصادی و قرار گرفتن در حصر جغرافیایی،از مسیر توسعه دور شد و مردم خود را با مشکلات جدی اقتصادی مواجه ساخت.به دلیل مناقشه قره باغ،رژیم صهیونیستی به اولین فروشنده سلاح به جمهوری آذربایجان تبدیل شد و با درآمد حاصله،ماشین جنگی خود را روشن و مردم مظلوم فلسطین را آماج حملات قرار داد.نسل کشی مسلمانان در منطقه خوجالی توسط ارمنستان و کشتار ارامنه در شهرهای سومقائیت،گنجه و ماراقات توسط آذربایجان، از دیگر فجایع اعلام استقلال قره باغ بود. گروه مینسک به ریاست آمریکا،فرانسه و روسیه یعنی سه عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز به دلیل گرایش به ارمنستان، کاری برای بازگشت قره باغ به جمهوری آذربایجان و برقراری صلح دائمی و فراگیر انجام ندادند و دولتمردان باکو نیز به دلیل اعتماد به گروه مینسک،عمر این مناقشه خانمانسوز را طولانی ساختند.
با آغاز نخست وزیری نیکول پاشینیان در ۸ مه ۲۰۱۸ و اتخاذ مواضع وی در مورد مناقشه قره باغ،مشخص شد که وی به دنبال ادامه سیاست های روسای جمهور قبلی ارمنستان نیست و برای پایان دادن به این معضل منطقه ای جدیت دارد.پاشینیان سردبیر پرفروش‌ترین روزنامه ارمنستان «هایکاکان ژاماناک» اولویت اصلی برنامه های خود را توسعه اقتصادی ارمنستان و نجات مردم این کشور از فقر اعلام کرد و گفت برای رسیدن به این هدف،باید مناقشه قره باغ تمام شود. دولت پاشینیان بیش از دیگر دولت های ارمنستان با مقامات جمهوری آذربایجان مذاکره کرد و با شعار« صلح، تعامل و گفتگو» گفتگوهای متعددی با مقامات آذری داشتند که نقاط عطف آنها دیدارهای پاشینیان با الهام علی اف بود که در تاجیکستان،سنت‌پترزبورگ ،داووس و مونیخ انجام شد.پاشینیان در جلسه با رئیس جمهور آذربایجان در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ در ۱۷ فوریه ۲۰۲۰ گفت:«هر گونه راه حل مساله قره باغ باید برای مردم قره باغ و ارمنستان و جمهوری آذربایجان قابل قبول باشد. در این تحول انقلابی، من نخستین رهبر ارمنستان هستم که می گویم هر گونه راه حل مساله قره باید برای مردم جمهوری آذربایجان قابل قبول باشد. باید رهبر جمهوری آذربایجان نیز در یک تحول انقلابی بپذیرد که هر راه حل مساله قره باغ باید برای تمامی طرف ها قابل قبول باشد.
در یک تحول انقلابی دیگر، من در یکی از مصاحبه هایم به کاربران رسانه های اجتماعی ارمنستان و جمهوری آذربایجان گفتم که از رسانه های اجتماعی برای حمله به یکدیگر و تهدید استفاده نکنید، بلکه از رسانه های اجتماعی برای درک بهتر یکدیگر استفاده کنید.»
در این مقطع آقای پاشینیان با تاکید بر راه حل مورد قبول مردم آذربایجان،بصورت تلویحی حق حاکمیت آذربایجان بر قره باغ را پذیرفت. او که عدم حل مناقشه قره باغ را ناشی از کوتاهی روسای جمهور گذشته ارمنستان می دانست، صریحا اعلام کرد که بخشی از دلایل بن بست در مذاکرات صلح قره باغ و عدم تکلیف وضعیت حقوقی این منطقه نتیجه ناکارآمدی و سیاست های نادرست دولت های روبرت کوچاریان و سرژ سارگسیان است. دولت پاشینیان در یک تحول مهم دیگر پس از جنگ چهل و چهار روزه، موافقتنامه سه جانبه آتش بس با جمهوری آذربایجان و فدراسیون روسیه را پذیرفت و با رفع اشغال و آزادسازی هفت شهر جمهوری آذربایجان موافقت کرد. در ادامه مذاکرات نیز پاشینیان پس از توافق با الهام علی اف در پراگ صریحا اعلام کرد که«ایروان آماده به رسمیت شناختن تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان به مساحت ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع است که شامل قره‌باغ هم می‌شود.من و رئیس‌جمهوری آذربایجان به توافق رسیدیم یا بهتر بگوییم به تفاهم رسیدیم که ارمنستان و آذربایجان تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت بشناسند. قلمرو ارمنستان ۲۹۸۰۰ کیلومتر مربع و قلمرو آذربایجان ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع است.» متعاقبا علی اف هم در مقاطع مختلف بر به رسمیت شناختن تمامیت ارضی ارمنستان تاکید کرد و لذا به رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی دوکشور به معنای اعمال حاکمیت آذربایجان در قره باغ و گذرگاه لاچین و اعمال حاکمیت ارمنستان در استان سیونیک و گذرگاه موسوم به زنگزور، تثبیت شد.
تصمیم عاقلانه پاشینیان مبنی بر شناخت تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان نه تنها موجب خاتمه یک جنگ بیهوده و ویرانگر در قفقاز شد بلکه با به رسمیت شناختن تمامیت ارضی ارمنستان توسط آذربایجان،احتمال جنگ در استان سیونیک نیز منتفی گردید.اگرچه امروز برخی از مردم ارمنستان با تصمیم نخست وزیر خود مخالف هستند اما جمعی دیگر از مردم و بخصوص نخبگان،از شجاعت و درایت پاشینیان در اتخاذ یک تصمیم درست که می تواند ارمنستان را در مسیر صلح و توسعه قرار دهد،خرسند هستند.
همانگونه که گفته شد از همان سال ۱۹۹۱ مشخص بود که استقلال قره باغ از جمهوری آذربایجان غیرممکن است و اگر رهبران پیشین ارمنستان نیز بجای تاکید بر قومگرایی بر تامین منافع ملی این کشور تمرکز داشتند،این مناقشه سالیان قبل حل می شد.
در مجموع برقراری صلح عادلانه و پایدار در قفقاز با حفظ تمامیت ارضی جمهوری های آذربایجان و ارمنستان و عدم تغییر مرزهای بین المللی و تامین امنیت ارامنه قره باغ،موجب ایجاد امنیت و ثبات در منطقه شده و زمینه تعاملات اقتصادی را فراهم می آورد.سیاستمداران کشورهای قفقاز باید ادعاهای تاریخی را نسبت به کشورهای دیگر فراموش کرده و آن را به عهده مورخین بگذارند. در این بُرهه مهم، حمایت از توافق باکو و ایروان، بازگشت قره باغ به سرزمین اصلی خود و اعمال حاکمیت ارمنستان در استان سیونیک، وظیفه و مسئولیت همه کشورهای منطقه بخصوص ترکیه است که مسیر همکاری های بعدی را در جهت منافع مردم قفقاز هموار خواهد ساخت.
۳۱۱۳۱۱