دادگاهی برای تاریخ

آغاز محاکمه صدام، روزی تاریخی برای عراق

صدام و هفت نفر دیگر ازسران حزب بعث، متهم به قتل عام ۱۴۰ نفر از ساکنین شهر شیعه‌نشین دوجیل در سال ۱۹۸۲ بودند. دستور این قتل عام به‌دنبال اقدام به ترور ناموفق صدام در این شهر صادر شده بود. میلیون‌ها نفر از مردم از حکومت او آسیب دیدند. کمتر خانه‌ای را در عراق می‌توان یافت که در آن یک نفر یا بیشتر ناپدید، اعدام یا در جنگ کشته نشده باشد. صدام مراکز بزرگ قدرت را کنترل می‌کرد هیچ رقیب جدی نداشت تا قدرت او را به چالش بکشد. صدام سرکوب داخلی را بنا گذاشت که موجب دوام رژیم او به‌مدت سی وپنج سال، باوجود جنگ‌ها، شورش‌ها و تحریم‌های سخت شد.

بسیاری از عراقی‌ها حتی روزهای نخست دستگیری و محاکمه صدام، ترس داشتند که ممکن است صدام به حکومت برگردد. اکثریت مردم می‌خواستند مطمئن شوند که صدام از بین می‌رود. گروهی دیگر اعتقاد داشتند اگر او کشته نشود، و محاکمه طولانی شود، خشونت‌ها بیشتر خواهد شد. دولت وقت عراق و نیروهای متحد تحت فرماندهی آمریکا امیدوار بودند که با برپایی دادگاه این پیام را به مردم عراق منتقل کنند که سرانجام روزی رسید که صدام و اعضای ارشد حکومت وی در قبال اقدامات خود مجبور به پاسخگویی شوند.

صدام در تصاویر تلویزیونی در اولین حضور خود در برابر یک محکمه عراقی با دست بند و زنجیر در دادگاهی که در یکی از کاخ‌های سابق‌اش برپا شده بود، مبارزه جویانه ظاهر شد و جرج بوش را «جنایتکار واقعی» خواند، از تهاجم ۱۹۹۰ به کویت دفاع کرد و خود را همچنان رئیس جمهوری عراق نامید.

در آن زمان دادگاه او مورد انتقاد بعضی دولت‌ها و گروه‌های حقوق بشری قرار گرفت و تلاش‌ شد جنایات او کمرنگ و یا فراموش شود. اما حافظه ملت‌ها را نه می‌توان پاک کرد و نه آن‌را کمرنگ نشان داد. دیکتاتوری که به‌مدت ۳۵ سال در عراق را با قاطعیت او درحذف هرگونه اپوزیسیون، اعم از نظامی یا غیرنظامی، اعمال خشونت و ارعاب برای کنترل توده مردم، ازطریق برپایی دستگاه پاداش و تنبیه، عضوگیری شمار بزرگی از هواداران، بهره‌گیری از استعدادها و خلاقیت‌های عراقی‌ها برای بازسازی کشور و سرانجام قابلیت‌اش درخنثی‌کردن تحرکات رقیبان، مرتبط بود.

حزب بعث و آغاز سرکوب‌های داخلی

از فردای کودتا، حزب بعث رژیمی خشن و پلیسی را برسرکار آورد که ستون فقرات آن را دستگاه امنیتی تشکیل می‌داد و صدام در راس این دستگاه قرار داشت. درپی این کودتا عناصر غیربعثی و همچنین بعثی‌های میانه‌رو، از سیستم مدیریتی کشور به‌تدریج حذف شدند. در داخل حزب بعث نیز عناصر مورد اعتماد در مناصب مختلف منصوب شدند. استخبارات عراق چنان قدرت گرفت که به‌راحتی در داخل و خارج عراق به ترور گسترده ناراضیان می‌پرداخت.

در ۸ فوریه ۱۹۶۳، آمریکا از کودتای حزب فوق‌العاده ضد کمونیست بعث پشتیبانی نمود. پس از تیرباران قاسم، بعثی‌ها هزاران مبارز کمونیست و هوادار چپ را شکنجه و به قتل رساندند. دشمن مورد نظر، تنها کمونیست‌ها نبودند و کردها نیز که در شمال در برابر قدرت بعثی مقاومت می‌کردند، شامل می‌شدند. صبحی عبدالحمید، فرمانده وقت عملیات ارتش عراق علیه کردها، در بغداد تأیید کرد که شخصا با وابسته نظامی آمریکا در مورد تحویل پنج هزار بمب به‌منظور درهم شکستن مقاومت کردها مذاکره کرد. سپس آمریکائی‌ها هزار بمب ناپالم برای بمباران دهکده‌های کرد تحویل دادند.

آغازگر جنگ تحمیلی علیه ایران

صدام به آغاز جنگ با ایران متهم شد. این جنگ به بهای جان یک ملیون مرد و زن تمام شد. باوجود این، شاهدان متعددی تأیید می‌کنند که واشنگتن صدام را به آغاز جنگ تشویق کرده است. یک سند دولتی آمریکائی بسیار سری به‌تاریخ ۱۹۸۴م، نشان می‌دهد که «کارتر برای آغاز جنگ با ایران به صدام چراغ سبز نشان داد.» واشنگتن رسما در کشمکش ایران – عراق بی‌طرف بود. اما بعدها فاش شد که کاخ سفید و سیا همه نوع سلاح از جمله بمب‌های خوشه‌ای را مخفیانه تحویل صدام داده‌اند. اطلاعات ماهواره‌ای آنان، هدف‌گیری بهتر نیروهای ایران را میسر ساخت.

یکی از جنایات دیگر صدام کشتار پنج هزار غیرنظامی کرد در حلبجه در ۱۹۸۸م با استفاده از گاز سمی است. در آن زمان، آمریکا و فرانسه با تمام توان خود از محکومیت صدام به‌خاطر ارتکاب این جنایت جلوگیری کردند و ریگان قانون تحریم بازرگانی آمریکا و عراق را وتو کرد. صدام بدون کمک شرکت‌ها و حکومت‌های غربی هرگز نمی‌توانست به همسایگانش حمله کرده و یا مرتکب این جنایت‌ها شود. گاز مرگ‌آور محصول آلمان و کارخانجات تولیدکننده آن در عراق، توسط فرانسه و آمریکا تجهیز شده بود.

عراق ویران شده پس از جنگ با ایران، برای ترمیم اقتصاد خود از کویت خواست که مهلت بازپرداخت وام خود را به عقب بیاندازد ولی امیرنشین کوچک با پشتیبانی آمریکا، برخلاف انتظار، هر مذاکره‌ای را رد کرد. کویت با افزایش ناگهانی تولید نفت خود موجب کاهش قیمت نفت و خرابکاری در رونق گرفتن دوباره اقتصاد عراق گشت. صدام تصور کرد که قربانی توطئه‌ای برای نابودی کشورش شده است.

کشتار شیعیان

در ۱۹۹۱، در پی‌عملیات توفان صحرا، صدام شورش شیعیان را به‌بهای جان ده‌ها قربانی درهم کوبید. از نظر تلفات انسانی، این بزرگ‌ترین جنایتی است که وی به آن متهم شده است. در عملیات توفان صحرا، آمریکا و متحدینش همدستان این قتل عام بودند که در برابر چشمان آنان رخ می‌داد. از ۱۵ فوریه ۱۹۹۱، جورج بوش پدر، شخصا عراقی‌ها را به قیام دعوت کرد. او به یاری رادیو صدای آمریکا و از طریق چندین ایستگاه رادیوئی مخفی سیا و از طریق پخش اعلامیه توسط هواپیماهای آمریکائی، پیام خود را در سراسر عراق پخش کرد. اهالی شیعه، با تصور این که رژیم پس از شکست در کویت، در حال فروپاشی است، قیام نمودند.

در چنان لحظاتی، تراژدی درحال تکوین بود. ابتدا جورج بوش پیش از موعد مقرر، دستور پایان جنگ را در کویت صادر کرد و بدین ترتیب واحدهای زبده ارتش عراق از نابودی جان سالم بدر بردند. سپس هنگامی که ژنرال نورمن شوارتسکف محتوای پیمان صلح را به ژنرال‌های مغلوب صدام قرائت می‌کرد، به آن‌ها اجازه داد که بتوانند از هلیکوپترهای جنگی استفاده کنند. ژنرال‌های عراقی وانمود کردند که تنها برای حمل و نقل مواد غذائی و افسران به آن‌ها نیاز دارند. اما آن‌ها از هلیکوپترها برای سرکوب قیام استفاده کردند.

۶۵۶۵