در موزه ملی قرآن کریم

با دعوت شخصیت آثار دوست و فرزانه دانشمند جناب حجة الاسلام و المسلمین فخر الدین صابری که هم اکنون ریاست موزه ملی قرآن کریم را عهده دار می باشند و پیش از این در پست های مهم دیگری از خود خدماتی را بجای گذارده اند ، به این مکان مقدس که روحانیت و معنویت خاصی ، این فضا را در بر داشت ، گام گذارم .

موزه ملی قرآن کریم، در حال حاضر تنها موزه تخصصی در بین موزه های کشور است که سیر تحول تدریجی هنرهای قرآنی را در بازه زمانی حدود قرن چهارم هجری تا اواخر دوره قاجاریه به نمایش گذاشته است و نیازهای پرسشگرانه طبقات مختلف مردم و هنرمندان را پاسخ می دهد.آنچه بر زیبایی و جذابیت این بنا می افزاید، فضای داخلی و نمایشی آثار، در تمامی طبقات حالت یک شمسه را دارد که در کلیه قرون گذشته اسلامی از سوی هنرمندان و تذهیب گران مسلمان به عنوان یک نقض شاخص در آثار به کار می گرفتند.

پس از استقبال گرمی که از سوی ریاست موزه صورت پذیرفت که خود نشان از شخصیت والای وی داشت ، به بازدید از تعدادی از آثار قرآنی برجسته بازمانده از قرون چهارم هجری به بعد پرداختیم. در این هنگام سرکار خانم فروغ کاسب از کارشناسان و دوستداران آثار ملی به ویژه قرآنی که سالها در این زمینه فعالیت تاثیر گذاری داشته و می توان ایشان را یکی از محورهای نگهداری آثار موزه قرآنی در این مکان بشمار آورد ، و جناب آقای محمد براهیمی ، کارشناس آگاه و تاریخ شناس و شخصیت صاحب نظر و خبره میراث فرهنگی و آثار تاریخی که به لطف جناب صابری در این روز به موزه دعوت شده بودند ، به دیدار از تعدادی از آثار زیبای قرآن خطًی گرانبها ، که انسان را به حیرت و شگفتی وا می داشت ، پرداختیم.

٢٢٠ نسخه از دستنبشته های زیبا که شامل قرآن ها و ٥٦ کتاب ادعیه ، و ١٥ دیوان های شعری که به گونه ای متبرک و مزین به آیات قرآنی است ، و ٦ قرآن طوماری ، که هرکدام به گونه ای کتابت شده و شگفتی را برای بازدید کننده بوجود می آورد ، در این مکان گرد آمده است. قرآن ها از قرن چهارم هجری که به خطً کوفی کتابت شده ، تا قرن ششم و هفتم تیموری که با خط زیبای نسخ نگارش یافته است.

گفتنی است که در این دوران قرآن ها به سبک ریحان ( خطً درشت ) کتابت می گردیده است بدین صورت که در هر صفحه ، خطً ابتدا و میانی و پایانی بصورت خطوط درشت و برجسته تر از متن نگارش می یافته است که خود زیبایی ویژه ای را در این راستا بیادگار نهاده است. از این پس هنر تذهیب بکار گرفته شده و تذهیب کاران ، حاشیه و متن قرآن ها را با هنر زیبای تذهیب آراستند که خود از این پس بر زیبایی دستنوشته های قرآنی افزود.

در دوران صفوی و افشاری و زندی نیز هنرهای نگارش و تذهیب ادامه یافت که هرکدام جایگاه و ویژگی خاص خود را در این راستا بدست آورد. جالب آن که از دوره قاجاری آثار زیبایی از این نوع کتابت های قرآن و ادعیه بجای مانده است که در این میان می توان به دستنوشته های خانم ام سَلَمه ، دختر فتحعلیشاه قاجار اشاره نمود که وی یکی از کاتبان خطً نسخ قرآنی و ادعیه و زیارت عاشورای طوماری بشمار می آید! آخرین قرآن بیادگار مانده از دوران قاجار در این موزه گرانبها ، قرآن دستنوشته و زیبای آقاجان پرتو است که نگارش آن به سال ١١٩٢ هجری ، یعنی ١٥٢ سال پیش باز می گردد.

در این لحظات که بدون تردید از لحظات عمر انسان بشمار نمی آید ، دیده برداشتن از این دست نگاره ها بسیار دشوار بوده و هر صفحه از قرآن ها و دیگر کتابت ها و قرآن های طوماری ، جز شگفتی و حسرت بر این نعمت خدادادی از سویی ، و از سوی دیگر توفیق نگارش در این زمینه ، جز توفیق الهی نمی تواند بشمار آید.

موزه ملی قرآن کریم در فضای سبزی به مساحت تقریبی ١٠ هزار متر مربع قرار گرفته و در زیر این فضای سبز در عمق ١٤ متری زمین ، ساختمانی الهام گرفته از معماری ایرانی _اسلامی دارای سه طبقه و ٤ هزار متر مریع، در نهایت استحکام و زیبایی احداث گردیده که این مجموعه را نسبت به دیگر بناهای معاصر متمایز نموده است.کتابخانه موزه حدود ٥٠٠ متر مربع مساحت و گنجایش ٤٠ هزار جلد کتاب دارد؛ ولی هم‌اکنون ٣٥٠٠ جلد کتاب در کتابخانه موجود است و در حال تجهیز می باشد.

موزه ملی قرآن کریم در فضای سبزی به مساحت تقریبی ١٠ هزار متر مربع قرار گرفته و در زیر این فضای سبز در عمق ١٤ متری زمین ، ساختمانی الهام گرفته از معماری ایرانی _اسلامی دارای سه طبقه و ٤ هزار متر مریع، در نهایت استحکام و زیبایی احداث گردیده که این مجموعه را نسبت به دیگر بناهای معاصر متمایز نموده است.کتابخانه موزه حدود ٥٠٠ متر مربع مساحت و گنجایش ٤٠ هزار جلد کتاب دارد؛ ولی هم‌اکنون ٣٥٠٠ جلد کتاب در کتابخانه موجود است و در حال تجهیز می باشد.

هدف از شکل گیری موزه ملی قرآن کریم، به صورت مستقل و در سطح ملی ، این بوده است که این مجموعه ، متولی برگزاری کلیه نمایشگاههای تخصصی قرآن کریم سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوده تا بیانگر ارادت ایرانیان به ساحت مقدس قرآن کریم و همچنین معرف ذوق و هنرنمایی هنرمندان ایران زمین در عرصه کتابت کلام وحی از طریق برگزاری نمایشگاههای تخصصی در داخل و خارج از ایران باشد.

آثار تاریخی و فرهنگی، شامل نسخ خطی و چاپ سنگی قرآن کریم، کتب ادعیه، قطعات قرآنی، طومارها، دواوین شعرای بزرگ نظیر سعدی، حافظ، مولوی و … و اشیای قرآنی، شامل ظروف، جعبه، قلمدان، گلدان و پیراهن های قرآنی و کشکول مزین به آیات قرآنی و آثار معاصر، شامل آثاری از خوشنویسان و نگارگران کنونی و همچنین تابلو خط، نقاشی، و آثار تجسمی در آن گرد آمده است.

موزه ملی قرآن کریم در شمال غربی تقاطع خیابان امام خمینی (ره) و خیابان ولی عصر (عج) واقع شده است. این بنا در حقیقت در مقابل کاخ مرمر و کاملاً زیر زمین ساخته شده است. موزه دارای دو درب ورودی بوده است، یکی در تقاطع خیابان امام‌ خمینی (ره) و خیابان ولیی عصر(عج) و دیگری در خیابان ولیعصر(عج) که در حال حاضر راه رفت‌وآمد بازدید کنندگان از درب ورودی اول است.
در ۱۲ مرداد ماه سال ۱۳۸۴ با حکم سید محمد خاتمی،ریاست جمهور آن هنگام ، دکتر احمد مسجد جامعی به سمت رئیس هیات أمنای موزه قرآن کریم منصوب و در مهرماه همان سال ،موزه ملی قرآن کریم طی مراسمی با حضور آیت ا.. هاشمی رفسنجانی و جمع بسیاری از فرهیختگان و عاشقان قرآن کریم افتتاح شد.

سپس در شهریور ماه ١٣٨٨ در پی حکمی از سوی معاون وقت رئیس جمهور ، حجة الاسلام و المسلمین فخرالدین صابری ، مدیر موزه ملی قرآن کریم گردید. در معماری این مجموعه «هندسه» و «سازه» نقش بنیادین را ایفا می‌کند. عامل هندسه (که در راستای کارکرد فرهنگی مجموعه نیز هست)، به ویژه در طراحی سرسرای اصلی نقش بسیار نمایانی دارد. عامل سازه نیز با بهره‌گیری چیره‌دستانه از اشکال هندسی در ساختن سقف‌ها (به ویژه در بخش کتابخانه) و در سقف سالن اصلی آمفی‌تئاتر نمونهٔ جالبی از کاربرد عناصر سازه‌ای ساختمان در طرح معماری این مجموعه به‌شمار می‌رود.

تلاش در بهره‌گیری از نور و روشنایی طبیعی، با جایگذاری نورگیرها در بام مجموعه، سبب شده است که سرسرای کتابخانه، بخش‌هایی از موزه و نگارخانه‌ها و بخش اداری تا اندازه مطلوبی از نور بهره‌مند شوند. در گزینش مصالح؛ دوام بالا، کاهش میزان نیاز به رنگ‌آمیزی و بازسازی و نگهداری، امکانات موجود، و توجه به اهمیت نماهای درونی (در بنایی که نمای خارجی ندارد) معیارهای اصلی در انتخاب بوده‌اند. از همین رو در بخش بزرگی از بنا از نمای آجرنما و بتن نمایان (بتن تیشه‌ای با سیمان سفید) استفاده شده‌است.

همچنین بهره‌مندی از طرح‌های ویژه کاشی‌کاری و نقوش آشنای فضاهای مذهبی، به نزدیکی و پیوند بیشتر معماری این مجموعه با حال و هوای معماری بومی و سنتی افزوده‌است.در ساختن این مجموعه به‌طور کامل از سازه بتنی استفاده شده‌است و یک دیوار دو جداره و عایق بتنی نیز که در سراسر محیط خارجی بنا امتداد یافته‌است، کل مجموعه را از فشار و رطوبت خاک پیرامونی زیر زمین محفوظ نگه می‌دارد. بهره گرفتن از سامانه‌های پیشرفته هواساز و نیز فراهمیدن روشنایی ساختگی، شرایط مطلوب را در این مجموعه که در زیرزمین جای گرفته است را فراهم نموده است .
ذوق و سلیقه معمار در برگزیدن مواد مصالح و اجرای دقیق کار با استفاده از زبردستی و مهارت استادکاران ایرانی در آجرکاری، کاشی‌کاری، نجاری، سنگ‌کاری و… به زیبایی فضاها و ایجاد احساس خوشایند ناشی از حضور در یک مکان مهم و عمومی فرهنگی یاری رسانده‌است.

از سه طبقه موزه، طبقه منفی یک و دو به نمایش نسخ خطی قرآن کریم، کتب ادعیه و موضوعات دیگر که منشعب از علوم قرآنی است اختصاص دارد. در جهت‌های کناری هر طبقه ، گالری‌ها و نگارخانه‌های زیبایی جای دارد که گاه برای نمایشگاه‌های جنبی و گاه به عنوان مکمل آثار موزه‌ای از آن‌ها بهره‌گیری می‌شود. همچنین در این گالری‌ها ، تابلوهای هنری، طراحی، خوشنویسی و نگارگری هنرمندان معاصر به نمایش گذاشته می‌شود.
این اشیاء هم هرکدام به نوعی با مضامین قرآنی ارتباط دارند و اکثر آن‌ها متعلق به کاتبین و هنرمندان شناخته شده جهانی مثل میرعلی هروی، محمدابراهیم قمی، عبدالقادر حسینی و ام‌سلمه دختر فتحعلی شاه قاجار است.

بازدید از این موزه می‌تواند پاسخ بسیاری از پرسش‌های فرهیختگان در حوزه روند دگرگونی آرام کتابت را بدهد، چون هم‌اینک این موزه دارای ۶۵۰ اثر که بخش بزرگ آن نسخ خطی قرآن است، این در حالی است که در آغاز بنیادگذاری، این موزه با ۴۹ نسخه خطی و ۱۵۱ تابلو شکل گرفت.

در پایان این دیدار زیبا و شگفت آفرین که نزدیک به سه ساعت بطول انجامید ، پس از شرکت در نماز جماعت با عزیزان و خدمتگزاران در موزه ملی و تقدیم هدیه گرانبهای تربت پاک مضجع سالار شهیدان ، حضرت أباعبد الله الحسین (ع) که بدون تردید اعتقاد بر این دارم که ماموریت رسانیدن این تحفه مبارک از سوی حضرت را به این عزیزان داشتم ، و گاه برخی با دریافت آن ، اشک از دیدگانشان جاری شد، این مکان مقدس و موزه زیبای قرآن کریم را که دیگر بخش جدا ناپذیر از عترت و اهل بیت علیهم السلام بشمار می آید را با بدرقه زیبا و مهمان نوازی ریاست موزه ، حجة الاسلام و المسلمین صابری و دیگر عزیزان همکار ایشان ، ترک نمودم.

در هنگام بازگشت همچنانکه سیر بازدید و تاریخ و نوشته ها و نام کاتبان و جز این ها را از ذهن عبور داده و به ثبت می رسانیدم ، در این اندیشه بودم که ( توفیق رفیقی است که به هر کس ندهندش )
چه توفیقی بالاتر از این که این کاتبان ، توفیق نگارش قرآن را بدست آورده ، و نیز این عزیزان در چنین مکانی توفیق خدمت را یافته اند!

توفیقاتشان روز افزون
و این موزه روز به روز گسترده تر باد
و توفیق عمل به فرموده های قرآن و راهنمایان آن ، یعنی امامان معصوم علیهم السلام ، مستحکم تر باد

آمین