نوروز و دیپلماسی فرهنگی

عید نوروز همواره به عنوان میراث مشترک معنوی میان کشورهای حوزه فرهنگی ایرانی شناخته شده و همین استمرار و استقبال باعث شد در سال ۱۳۸۸ یونسکو آن را به عنوان میراث معنوی به ثبت جهانی برساند.
یکی از اقدامات خوب برای احیای نوروز، تلاش کشورهای این حوزه برای تصویب قطعنامه سازمان ملل متحد تحت عنوان روز بین المللی نوروز بود که به دنبال آن، عید نوروز به عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخته شد. در بند نخست و دوم این قطعنامه بر شناسایی اول فروردین (۲۱ مارس) به عنوان روز بین‌المللی نوروز تأکید شده است. قطعنامه نوروز با مشارکت و حمایت هفت کشور ایران، هند، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، پاکستان و ترکیه به ثبت رسید. پس از این اقدام اولین جشن بزرگ نوروزی با حضور رؤسای جمهور این حوزه در ایران و سپس در تاجیکستان برگزار شد.

همه کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، عضو شانگهای (۴ کشور آسیای مرکزی)، ۱۰ کشور از کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در حوزه فرهنگی این رویداد واقع شده‌اند که خود ظرفیت معنی داری برای توسعه همگرایی منطقه‌ای است. در این رابطه نکات زیر حائز اهمیت است.

۱- یکی از عرصه‌های جدی دیپلماسی نوین، تمرکز و استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی آن است. در واقع در این نوع از دیپلماسی، فرهنگ به‌عنوان ابزاری مهم در خدمت منافع ملی و سیاست خارجی کشورها قرار می‌گیرد. با استفاده از ظرفیت‌های موجود درعرصه بین‌الملل مانند سازمان یونسکو، آیسسکو، اکو، سازمان همکاری‌های اقتصادی، انجمن‌های دوستی و پارلمانی و فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی از جمله بهره‌گیری از دیپلماسی می‌توان با اجرای مراسم مشترک نوروز به گسترش ارتباطات میان کشورهای منطقه کمک کرد و حتی اختلافات موجود را کاهش داد.

۲- حوزه فرهنگی نوروز با توجه به گستردگی خاستگاه تمدنی آن از سرزمین‌های غربی چین تا شرق بین‌النهرین و آسیای میانه می‌تواند زمینه‌ساز همکاری بین این کشورها باشد. نوروز مرز ندارد و در هر جای دنیا با آمدن بهار، دل نو می‌شود اما فرهنگ و آداب هر سرزمین و هر منطقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و کشورهای حوزه نوروز نیز از این قاعده مستثنی نیستند. به عبارتی دیگر در نوروز نیرویی نهفته که هر انسان را با هر گرایش ملی و فرهنگی نسبت به هم متحد و مهربان می‌کند، به قول آقای رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان در روند تضادهای جهانی شدن که خطرهای جدی فرهنگ کشورهای منطقه را تهدید می‌کند، نوروز عاملی برای همگرایی کشورهای حوزه نوروز خواهد شد.

۳- با توجه به اینکه این آیین مورد تایید اسلام نیز قرار گرفته، بزرگداشت آن توسط قریب به ۵۰۰ میلیون جمعیت مسلمان می‌تواند موجب افزایش علاقه مردم به‌خصوص جوانان به اسلام به‌عنوان یک دین منطقی و تاییدکننده سنت‌های معنوی و اخلاقی باشد. بزرگداشت نوروز مؤید آن است که عید نوروز فقط یک جشن ملی نیست و به‌دلیل وجود روایات و احادیث متعدد در تجلیل از آن، از ابعاد دینی هم برخوردار است و به همین دلیل می‌تواند فرصتی برای یاد خدا و اظهار بندگی انسان‌ها در مقابل پروردگار باشد.

۴- بزرگداشت سنت‌های نوروزی در میان کشورهایی با اقوام و تیره‌های مختلف که به دلیل ترفندهای استعماری در برخی مقاطع دچار اختلاف و جدایی بوده‌اند، فرصتی برای اختلاف‌زدایی و تقویت دوستی و محبت و مهرورزی است و به طور طبیعی در حفظ امنیت و آرامش منطقه‌ای مؤثر خواهد بود. برای مثال جمهوری آذربایجان تنها کشور غیرفارسی زبانی است که عید نوروز را به عنوان عید ملی به رسمیت شناخته است. برگزاری این مراسم در کشورهای دیگر حوزه نوروز نیز نظیر تاجیکستان و افغانستان نه‌تنها به معنای تقویت هویت فرهنگی منطقه است بلکه گامی مهم در مسیر تقویت مناسبات رسمی فرهنگی کشورهایی است که در یک حوزه تمدنی مشترک قرار گرفته‌اند. در واقع این عید می‌تواند نماد همبستگی بزرگ مردمان منطقه باشد و اگر نوروز را منشأ بروز استعدادهای هنری بدانیم، بسیاری از هنرمندان، شعرا و نویسندگان منطقه می‌توانند به بهانه این جشن بزرگ در کنار هم گردآمده و با زبان هنر، شعر و موسیقی به انتقال پیام نوروز که پیام دوستی و وحدت و امید به آینده است، اهتمام ورزند. در واقع یکی از کارکردهای این دیپلماسی، انتقال آداب و رسوم نوروزی از یک نسل به نسل دیگر است. به عبارت دیگر، نوروز یک فرصت برای کشورهای مرکز و غرب آسیاست تا بر حفظ و ترویج فرهنگ و سنت‌های تمدنی خود با تقویت همکاری‌های فیمابین همت گمارند.

۵- گردهمایی سران کشورهای حوزه نوروز، فرصت مناسبی را برای گفت‌وگوهای مقامات این کشورها با یکدیگر جهت هماهنگ‌سازی مواضع خود در حوزه‌های دوجانبه و بین‌المللی، امضای قراردادهای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و افزایش تحرکات دیپلماتیک فراهم می‌کند. با این اتفاق، دیپلماسی نوروزی در میان کشورهای منطقه‌ بروز و ظهور پیدا کرده و در شرایطی که غرب در یک جنگ نرم، استحاله فرهنگ مسلمانان را اراده کرده، دیپلماسی نوروزی، زمینه مثبتی را برای تقویت مناسبات منطقه‌ای و تقویت گفتمان صلح، امنیت و ثبات فراهم خواهد کرد. باشد که در سال‌های آینده نیز این سنت حسنه ادامه یابد و دیگر کشورهای حوزه نوروز هم با مشارکت و میزبانی خود در تثبیت جایگاه دیپلماسی نوروز، نقش خود را در تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ایفا کنند.