طرح جامع مدیریت آموزشی کشور

آموزش در هر کشور و در هر عصری جزو محوری ترین مباحث است. بدون آموزش کاری پیش نمی-رود و اگر کاری انجام شود و درست در آید بر حسب اتفاق بوده و برای انجام دهندگان آن فضیلتی محسوب نمی شود. عزم بر اجرا بسیار مهم است. بسیاری در نظر مشکل را می فهمند، اما در اجرا یا توان آن را ندارند و یا ابزار کار را فراهم نکرده اند. طرح این مسئله برای کسانی که تصمیم بر انجام ناشده ها دارند می تواند راهگشا باشد.

برای ساماندهی به آموزش کشور باید در آغاز اصولی مد نظر باشد و مورد اتفاق اهل نظر از مجلس و دولت قرار گیرد تا بتوان بر اساس آن سازماندهی، و زمینه پیاده کردن آن را فراهم کرد. انتظار می رود با اجرای این طرح آموزش همه گیر شود؛ هیچ کس از آموزش و مهارت ولو به اندازه تک درس یا چنددرس جا نماند، آموزش ابتدایی به عنوان پایة همة آموزشها و اولین سرمایه گذاری پایدار قرار گیرد، و در وقت و مصرف ملزومات آموزشی صرفه جویی شود، بر کارآفرینی و ایجاد اشتغال، تنوع آموزش و مهارت، آماده سازی سریع نیروی کار، استعدادیابی و گزینش نخبگان در سطوح مختلف علمی، پژوهشی، کار، ورزش، هنر و …، تأکید گردد و ارتقای طولی و عرضی آموزش، و تنوع مدارک متناسب با آموزش دریافت شده صورت پذیرد. بنابراین برای رسیدن به وضع مطلوب و در اجرای بندهایی از قانون اساسی (ازجمله اصول ۲، ۳، ۴ و ۱۳) و اسناد بالا دستی وزارتخانه های آموزشی طرح زیر مطرح می شود:

ماده ۱٫ آموزش در این طرح نظام یکپارچة آموزشی شامل آموزش و پرورش، آموزش عالی و بهداشت و درمان است.

ماده ۲٫ اساسی ترین موضوع برای تحول، تغییر نگاه (ویژن) و دیدگاه است. این تغییر نگاه از جمله شامل موارد زیر است:

تبصره ۱- آموزش سرمایه است و نه سربار. تلقی بودجه جاری برای آموزش نباید به کار رود

تبصره ۲- آموزش بستر است و نه بخش. آموزش نسبت به سایر دستگاههای اجرایی جنبه بستر دارد و نباید همانند سایر وزارتخانه ها تلقی شود. باید وزیر آموزش از بین پیشکسوت ترین و با سوادترین و متعهدترین انتخاب شود.

تبصره ۳- آموزش در همه سطوح با فناوری همراه است

تبصره ۴- آموزش رو به آینده دارد و همواره متناسب با نیاز در حال تغییر است

تبصره ۵- آموزشِ سنتی و مجازی توأمان اند

تبصره ۶- آموزش کیفیت محور و اشتغال زا است. دستگاههای سفارش دهنده باید همواره با آموزش در تأمین نیازهای خود مشارکت کنند.

تبصره ۷- آموزش بر زبان فارسی و دانش بومی تأکید دارد

تبصره ۸- آموزش از دانش جهانی حد اکثر بهره را می برد.

ماده ۳٫ آموزش یکپارچه است و آموزش ابتدایی اساس آن است.

تبصره ۹- آموزش در سطوح پایین اصل و سرمایه گذاری در نیروی انسانی است و باید بیشترین بها را به آ ن داد.

تبصره ۱۰- قاعده هرم آموزش که از جمعیت بیشتری برخوردار است اهمیت بیشتری هم به همان نسبت داراست. کاری که معلمان سطوح پایین انجام می دهند و اثراتی که می گذارند قابل مقایسه با سایر مقاطع نیست. «العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر»

تبصره ۱۱- کسب دانش و مهارت لازم برای تربیت نسلی صالح در دوران کودکی بسیار مهم تر از دوران بزرگسالی، و نیازمند تحقیق و مطالعه گسترده است. معلمان باید تمام وقت خود را صرف امور آموزشی، تربیتی، مهارتی و استعدادیابی کنند و علاوه بر درگیر شدن عملی در این امور به مطالعات خود در عرض بیفزایند و خلاقیت ها را شکوفا کنند تا نتیجة آن را در دوران بعد و به ویژه در دانشگاه و نیز جامعه ببینند. بخش عمده مسیر زندگی باید در این دوره مشخص شود.

تبصره ۱۲-با تجربه ترین معلمان را به آموزش های ابتدایی باید اختصاص داد و دانش آموز به لحاظ اخلاقی و تربیتی در این دوره باید اشباع شود.

تبصره ۱۳-آموزش ابتدایی به ویژه در روستاها باید حتی الامکان در محیط باز و در طبیعت و به صورت میدانی باشد.

تبصره ۱۴- آموزش ابتدایی برای عموم مردم رایگان است و بیشترین سهم را در آموزش دارد و همه مدارس باید یکسان اداره شوند و تبعیضی در آن وجود نداشته باشد. آموزش شش ساله اول ابتدایی هرگز نباید انتفاعی باشد، مگر برای امور فوق برنامه، آن هم در حدی که موجب تبعیض نشود.

تبصره ۱۵- در دوره ابتدایی آنانکه به لحاظ فقر مالی یا فکری فرزندان خود را به مدرسه نمی گذارند باید مدرسه و معلمان دلسوز به سراغ آنان بروند و به هر وسیله ولی و طفل را متقاعد کنند تا به هر طریق که می خواهند بیاموزند.

تبصره ۱۶- هر دانش آموز باید در دوره ابتدایی مهارت(های) خانوادگی را از پدر و مادر یا بستگانش به عنوان پیش زمینه مهارتی فرا گیرد.

تبصره ۱۷- تعلیم خانواده ها در برنامه فرزندآوری و تربیت آن باید در آموزش ابتدایی جزو وظایف معلمان باشد.

ماده ۴٫ علم و عمل (مهارت) توأمان اند.

تبصره ۱۸- علم و عمل دو روی یک سکه اند. اگر کسی چیزی را فراگرفت قطعاً آن را عمل می کند یا آثار عملی آن را کم و بیش در رفتار خود نشان می دهد.

تبصره ۱۹- عمل وقتی تکرار شد به مهارت تبدیل می شود و نشان از دلبستگی عالم به علم خویش دارد و علم را به علمی کاربردی تبدیل می کند. اگر علم کاربردی فراگیر شود یا باشد علم بنیادی می شود.

ماده ۵٫ آموزش عمودی و افقی است و تناسب و تعادل در آن لازم است.

تبصره ۲۰- علم فراگیر هم در سطح و هم در عمق و ارتفاع باید حرکت کند و هر دو از امتیازات لازم برخوردار باشند.

تبصره ۲۱- اگر کسی در حرفه و کار خود برای بهتر شدن به تحقیق، مطالعه و تمرین بپردازد باید در تأثیر مادی و معنوی و شخصیتی برای فرد داشته باشد.

تبصره ۲۲- خلاقیت، نقادی، اختراع، و ابتکار، تألیف، ترجمه، هنر و بسیاری از توانمندیهای دیگر به صورت ویژه هر یک باید در نظام آموزشی حاوی ارزش خاص خود باشد و در ارتقا تأثیر داشته و انگیزه ای برای جذب و ادامه تحصیل واجدان آن توانمندیها باشد.

ماده ۶٫ ارزشگذاری در رشته های موضوعی باید متعادل باشد.

تبصره ۲۳- سیاستگذاری در آموزش برگرفته از سیاستگذاری عمومی کشور، دولتی و فرادولتی و خصوصی است. همه رشته های مورد نیاز جامعه باید جایگاه لازم خود را به لحاظ مالی، معنوی و شخصیتی داشته باشند.

تبصره ۲۴- اگر در مواردی استثنا پیش آید باید برای آن برنامه زمان بندی شده داشت و پس از رفع مشکل دوباره به حالت تعادلی برگشت.

ماده ۷٫ باید ایستگاههای رهاسازی برای اشتغال و برعکس، برگشت به آموزش وجود داشته باشد.

تبصره ۲۵- باید سازمان یا سازمانهایی برای مشاغل وجود داشته باشد تا نیازها را با سطوح سواد لازم هماهنگ کند. سوادهای گوناگون مورد توجه جهانی باید مد نظر قرار گیرد.

تبصره ۲۶- شورای عالی اشتغال، یا وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (تکرا) باید کمیته یا کمیته هایی را در همه استانها و شهرستانهای کشور تعیین کند تا با همکاری و همفکری با نهادهای آموزشی به موقع نیازها را مشخص، سفارش و در تخصیص نیروی کار، در موارد لازم اقدام کند. وزارت تکرا، پا به پای آموزش باید در ایجاد مهارت و به کارگیری نیروهای مناسب در زمان مناسب و پیش بینی آموزش های لازم در حین اشتغال همکاری کند.

تبصره ۲۷- باید مشاورانی در دو حوزه آموزش و کار وجود داشته باشند که اگر فردی را برای شروع به کار (موقت یا دائم) صالح می دانند او را راهنمایی، و نیز افراد مستعد برای علوم نظری و محض را ارشادکنند.

تبصره ۲۸- در صورتی که کار موقتی بوده یا به هر دلیل اشتغال قطع شده باشد مدرسه با کمک معلم راهنما باید زمینه آموزش مجدد را بر طبق میل و استعداد دانش آموز فراهم کند.

تبصره ۲۹- رهاسازی برای اشتغال یا برعکس بیشتر در دوره دبیرستان به بالا شکل می گیرد ولی در دوره ابتدایی هم بر حسب مورد و صلاحدید معلمان راهنما با مشاوره اولیای دانش آموزان به صورت موقت می تواند انجام شود.

ماده ۸٫ استادمحوری در کنار کلاس محوری به ویژه در سطوح بالاتر باید تقویت شود.

تبصره ۳۰- استادمحوری باعث قدرت گرفتن معلمان و استادان باسواد و با اخلاق می شود به شرط آنکه گرفتار باند بازی نشوند.

تبصره ۳۱- سواد یا بی سوادی به جای آنکه تنها به نظام و مدرسه نسبت داده شود باید به معلم یا معلمان مربوطه نسبت پیدا کند، تا هر معلم یا استادی خود را متعهد در پرورش شاگردان کند و برای آن از خود مایه بگذارد.

تبصره ۳۲- تولید هر ساله کتاب به ویژه در آموزش ابتدایی و متوسطه با توجه به کمبود کاغذ ضرورتی ندارد. باید کتابها را برای دوره های ۵ تا ۱۰ ساله تهیه کرد و تغییرات لازم را از طریق فضای مجازی به اطلاع معلمان و دانش آموزان رساند و در مقاطع ۵ یا ۱۰ ساله کتابها را ویرایش کرد.

ماده ۹٫ تک درسی و گروه درسی (بسته آموزشی) به ویژه پس از دوره ابتدایی باید رواج یابد.

تبصره ۳۳- تنوع نیازهای آموزشی آنقدر زیاد است که نمی توان برای همه آموزشها دوره های دوساله و چهارساله تعریف کرد. کسی که به یک یا چند موضوع علاقمند است، به ویژه از دوره دبیرستان به بعد، بر طبق میل خود دقیقاً می باید سروقت همان رشته برود و از پراکنده کاری اجتناب کند تا زودتر به مقصد برسد.

تبصره۳۴ – باید سریعاً با ایجاد دوره های فشردة کوتاه مدت، در سطوح داخلی و خارجی با استفاده از تجارب اهل فن، حتی بازار، نیرو گرفت و آموزش داد؛ مانند خدمات بازاریابی، مکان یابی، چانه زنی، تنظیم قرارداد، تعرفه نویسی، بهره وری، و ….

تبصره ۳۵- درس ها و دوره ها نباید هم پوشانی داشته باشند و نیز کتابهای درسی در نظام آموزشی باید کم شود تا اگر کسی به کاری علاقمند، یا به آن مشغول شد با اشتیاق آنچه را لازم است فرا گیرد. دروس باید به گونه ای باشد تا دانش آموختة ما به سایر جنبه های زندگیش، مانند، تشکیل خانواده برسد .

تبصره ۳۶- برای دختران دانش آموز و زنان معلم و استاد باید دورکاری و آموزش مجازی در اولویت قرار گیرد.

تبصره ۳۷- آموزش باید به گونه ای باشد تا معلم در دوره ابتدایی آموزگار، در دوره دبیرستان دبیر، در دوره کارشناسی مشاور، و در دوره های ارشد و دکتری همکار دانشجو باشد .

ماده ۱۰٫ آموزش باید بر حسب تقاضا باشد.

تبصره ۳۸- آموزش باید بومی برای رفع نیاز حال و آینده کشور در سطح ملی، منطقه ای و جهانی باشد.

تبصره ۳۹-آمایش نیازمندیهای آموزشی به لحاظ نیروی انسانی و تجهیزات متناسب با آن باید در اولویت و در پنجره ای واحد قرار گیرد.

تبصره ۴۰- همه سازمانها و نهادهای کشور باید در برنامه هایی منظم دوساله یا پنج ساله نیازهای آموزشهای رسمی و غیر رسمی خود را معین کنند تا آموزش کشور بداند برای چه چیزی برنامه ریزی می کند. دستگاه بهره بردار باید زمینه رشد را برای نیروهای خود به گونه ای فراهم کند تا هوس تغییر شغل و تحصیلات عمودی آنها را برای خروج از سازمان را به حد اقل برساند.

ماده ۱۱٫ عناوین و امتیازات مشاغل آموزشی باید تعیین و تعدیل شود.

تبصره ۴۱- وزارت تکرا با همکاری سازمان اداری و استخدامی باید عناوین و شرایط احراز پستها و دادن امتیاز در آموزش های طولی و عرضی را با همکاری سایر وزارتخانه ها و بخش خصوصی معین و ابلاغ کند.

تبصره ۴۲- وزارت تکرا دست کم باید در سه زمینه: در اختیار گذاردن تمام وقت مراکز فنی و حرفه ای یا امکانات دیگر خود؛ در نیاز سنجی و اشتغال افراد واجد شرایط به کار در زمان و مکان مناسب؛ و در تعیین رتبه شغلی و استخدامی افراد در نظام طولی و عرضی آموزشی همکار و همراه آموزش باشد.

ماده ۱۲٫ برای جلوگیری از متوقف شدن برنامه ها زمینه سازی، ایجاد فرصت و رفع موانع و تداوم کار لازم است.

تبصره ۴۳- پیشرفت آموزشی منوط به فراهم بودن زمینه و ایجاد بستر مناسب و فرصت و زدودن موانع است. زمینه عمل برای علم مفید باید وجود داشته باشد و دولت و بخش خصوصی در این زمینه مسئول اند.

تبصره ۴۴- دولت کارآفرین و علاقه مند به کارآفرینی در داخل و خارج کشور باید پشتوانه آموزش همراه با اشتغال باشد. همة وزارتخانه های دیگر در قبال آموزش مسئول اند. همه وزارتخانه ها و سازمانها برای تأمین نیروی انسانی خود باید با آموزش همکاری مستمر کنند و امکانات لازم را در اختیار آموزش بگذارند. وزارتخارجه در انتقال دانش و فناوری جهانی و برعکس صدور دستاوردهای داخلی باید با آموزش همکاری مستمر داشته باشد.

ماده ۱۳٫ برای هر دانش آموز و هر استاد باید پرونده واحد آموزشی تهیه و به روز رسانی شود.

تبصره ۴۵- همچنانکه هر فرد دارای کارت هویتی است برای آموزش هم باید یک کارت هویتی تهیه شود تا در هر زمان اگر کسی بخواهد وضعیت تحصیلات یا مهارتش را ارزیابی کند، یا ادامه دهد امکان پذیر باشد.

ماده ۱۴٫ حرمت معلم و ارتباط آن با خانواده به ویژه در دوره ابتدایی باید تقویت شود و استمرار یابد.

تبصره ۴۶- جایگاه معنوی و مادی معلم به ویژه در دوره ابتدایی باید به گونه ای باشد که وی نیاز به کار دیگر نداشته باشد.

تبصره ۴۷- معلم به ویژه در دوره ابتدایی باید باگزینش دقیق توسط افراد کاردان، شایسته و دلسوز فرهنگی و تربیتی انتخاب شوند و قدر بینند و بر صدر نشانده شوند و آنها هم در عوض باید دلسوزی و علاقمندی خود را به آموزش و تربیت نشان دهند و اثر آن را در جامعه نمایان کنند.

تبصره ۴۸- وظایف معلمان در آموزش ابتدایی شامل آموزش علوم، اخلاق، سبک زندگی، تربیت، داشتن رابطه با خانواده ها، مشاوره، تشویق به خلاقیت و نوآوری خواهد بود (که اگر همه وقت خود را صرف این امور کنند باز هم وقت کم می آورند). باید برای آنها تحقیق و آموزش مستمر و مؤثر پیش-بینی شود.

تبصره ۴۹- اگر چه برای رتبه بندی معلمان در قانون اخیر عناوینی تصویب شده است ولی می توان از عناوین دیگری مانند معلم ممتاز، نمونه، برگزیده، کارآزموده، خلاق، مبتکر، ساده و مانند آن استفاده کرد. حتی در هر یک از عناوین فوق می توان تقسیمات درجه یک، درجه دو و مانند آن هم داشت.

تبصره ۵۰- در دانشگاه علاوه بر آموزش بر طبق سنوات باید اجازه داد تا کسانی که می خواهند در حوزه های خاص، مانند، ریاضیات، هنر، ورزش، مکانیک دوره ببینند بتوانند در کلاسهای فشرده خاص شرکت، و مدرک لازم مورد نظر را اخذ کنند.

تبصره ۵۱-عناوین کاردان، کارشناس، کارشناس ارشد، دکتری و فوق دکتری هم اکنون متداول است؛ می توان آنها را به پسوند علمی، پژوهشی، فنی و حرفه ای و مهارتی و خدماتی، علمی، پژوهشی، مهارتی و خدماتی تقسیم کرد تا کسی از داشتن مدرک معتبر بی نصیب نباشد و هر کس متناسب با ذوقش از آموزش بهره ببرد. و نیز می توان آنها را به عناوین فرعی دسته بندی کرد. مثلاً کاردان، کارشناس و کارشناس ارشد علمی، فنی، مهارتی، خدماتی یا با کهاد ریاضی، یا سطح یک و دو و …

این طرح در۱۴ ماده و۵۱ تبصره تهیه شده و دولت موظف است پس از تصویب تا ۶ ماه برای هر یک از مواد فوق آئین نامه اجرایی تهیه کند و به کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اطلاع یا تأیید بفرستد. قوانین مغایر با این قانون از زمان تصویب لغو می گردد.

* استاد تمام دانشگاه تهران