پنج دقیقه تا توافق در وین

تجربه نشان داده که «میخاییل اولیانوف» همواره اخبار دست اول را از فرایند مذاکرات وین و آنچه سرانجام به عنوان اراده همه طرف‌های مذاکره کننده برای احیای برجام خوانده شده، منتشر کرده است. این‌گونه اظهارات و خبر رسانی در مقابل القای بدگمانی‌هایی بوده که از سوی برخی دیپلمات‌ها، ناظران و رسانه‌ها از ابتدای شروع دور تازه مذاکرات که با حضور تیم دیپلمات‌های دولت «ابراهیم رئیسی» آغاز شد، جریان داشته و همچنان ادامه دارد.

حالا باید دید که به ویژه مذاکره کنندگان ایرانی و آمریکایی در بازگشت به وین در چمدان‌های خود چه سوغات آورده‌اند. شوک‌آور خواهد بود اگر به رغم همه خوش‌بینی‌ها، در آخرین لحظه دوباره به اختلافات گذشته بازگردند. بدیهی نیز آن است که طرف‌های ایرانی و امریکایی آمده‌اند که توافق را به یکدیگر هدیه کنند. این هدایا که مقدمات آن با چاشنی اقدام دولت «جوبایدن» در بازگرداندن برخی معافیت‌های تحریمی ایران در جمعه گذشته همراه شده، فضای روابط تهران و واشنگتن را تا حدودی تلطیف کرده است؛ اگرچه استقبال تهران از این اقدام سرد بود و خواستار انعطاف بیشتر از واشنگتن شد، اما در تشویق تهران برای توافق بی‌تأثیر نمی‌تواند باشد. دولت بایدن در گزارش خود به کنگره آمریکا علت بازگرداندن برخی معافیت‌های تحریمی را وارد شدن مذاکرات غیر مستقیم واشنگتن و تهران برای احیای برجام به مرحله نهایی، اعلام و هدف از آن را تشویق ایران به پای‌بندی دوباره به این توافق عنوان کرد. «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز در واکنش به معافیت تحریم‌ها علیه کشورها و شرکت‌های بین‌المللی مرتبط با فعالیت‌های غیر نظامی هسته‌ای ایران گفت: انتفاع اقتصادی واقعی، مؤثر و قابل راستی آزمایی ایران، شرط لازم برای شکل گیری توافق است.

هنوز خبر تازه‌ای از تغییر شکل مذاکرات غیر مستقیم نمایندگان ایران و آمریکا در وین منتشر نشده، ولی با نگاه به شواهد می‌شود چنین گمان کرد که بستر لازم برای بازگشت به مذاکرات مستقیم وشبیه آنچه در سال ۲۰۱۵ میلادی رخ داد، بار دیگر تکرار شود. این اتفاق راهگشای اصلی در هرگونه توافقی است که تهران و واشنگتن به عنوان اصلی‌ترین طرف‌های مذاکره کننده در وین خود را برای آن آماده کرده‌اند. اما این توافق، موقت و یا به عبارت نزدیک به واقعیت، مقدمه و پیش‌نیاز توافق‌هایی خواهد بود که در آینده ادامه می‌یابد. دلیل این مدعا، محدود بودن توافق احتمالی در دست انجام به موضوعات هسته‌ای و لزوم بازگشت فوری طرف‌های ایرانی و امریکایی به برجام در چارچوب زمانی ۲ تا ۳ ماه آینده است. زمان یاد شده نیازی است که همه طرف‌های مذاکره کننده برای به دست گرفتن مدیریت اوضاع به آن اذعان دارند. در این مدت، طرف‌ها یکدیگر را راستی آزمایی کرده و ظرفیت‌ها را برای پیش رفتن به سوی توافق‌های بعدی با دامنه گسترده‌تر خواهند سنجید.

این امر از آن‌رو دارای اهمیت کلیدی است که توافق موقت چه دستاورد قابل فروشی را در اختیار مذاکره‌کنندگان، خاصه تهران و واشنگتن قرار می‌دهد که بابیشترین منتقدان و مخالفان برجام و توافق‌های مربوط به آن در داخل و بیرون از مرزهای خود روبرویند. از این‌رو توافق احتمالی در وین نمی‌تواند بدون وجود چشم‌اندازی از آینده همراه باشد. آنچه تضمین کننده توافق‌های بعدی می‌شود، از یک‌ سو، پای‌بندی طرف‌ها به تعهداتشان در خدمت به ترغیب و تشویق متقابل برای گام برداشتن به مراحل بعدی است. از سوی دیگر، میزان امتیازهایی است که تهران و واشنگتن از توافق موقت با خود از وین سوغات می‌برند. اهمیت امتیازها علاوه بر نتیجه برد- برد مذاکرات، ایجاد ظرفیت‌هایی است که تهران و واشنگتن را در چگونگی برخورد با چالش‌های پیش روی آنها پس از این و در کوتاه مدت قادر به پاسخگویی می‌کند. این چالش‌ها برای تهران دو سطح اقتصادی- سیاسی و امنیتی دارد. پاسخ به مطالبات فوری اقتصادی، نتیجه‌ای است که از توافق احتمالی انتظار می‌رود. بدیهی است برنامه دولت در منطقی کردن مطالبات و نیز کارآمدی آن در مدیریت اوضاع با لحاظ محدود بودن توافق اهمیت راهبردی دارد. همچنین تهران علاوه بر تعهد دولت امریکا به توافق موقت، انتظار دارد که واشنگتن برای متوقف کردن ماجراجویی‌های احتمالی اسرائیل علیه برجام تدابیر لازم را داشته باشد. در غیر این‌صورت، توافق موقت با آسیب جدی وخطر بازگشت اوضاع به نقطه صفر روبرو خواهد شد.

دولت بایدن نیز با توجه به رقابت‌های تنگاتنگ حزبی و در توالی انتخابات کنگره امریکا، با سنگ اندازی‌های مختلفی روبروست. مهم‌تر اینکه اسرائیل با ارائه تصویری سرکش مقابل برجام، ممکن است هرآینه به اقدام‌های خرابکارانه علیه توافق عمل کند.
هرچه هست اینکه، اوضاع در هتل کوبورگ وین در حال حاضر به گونه‌ای است که اولیانوف همیشه خوش بین خبر داده؛ پنج دقیقه تا توافق باقی‌است.