نارسایی کبد (Liver Failure) وضعیتی است که در آن کبد توانایی انجام وظایف حیاتی خود را از دست می‌دهد. نارسایی کبد می‌تواند به‌صورت حاد (ناگهانی، طی روزها تا هفته‌ها) یا مزمن (تدریجی، طی ماه‌ها تا سال‌ها) بروز کند. در هر دو حالت، اگر درمان مناسب و به‌موقع صورت نگیرد، عوارض خطرناکی مثل انسفالوپاتی کبدی، خونریزی گوارشی یا عفونت شدید ممکن است ایجاد شود.
نارسایی کبد چیست؟
نارسایی کبد (Liver Failure) به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن کبد قادر به انجام عملکردهای طبیعی و حیاتی خود نیست. کبد یکی از اندام‌های اساسی بدن است که نقش‌های متعددی بر عهده دارد، از جمله:
- سم‌زدایی از خون
- سنتز پروتئین‌های حیاتی برای انعقاد خون و حفظ فشار خون طبیعی
- ذخیره انرژی به شکل گلیکوژن
- تنظیم سطوح گلوکز خون
- ترشح صفرا به منظور تسهیل هضم چربی‌ها
- متابولیسم داروها و هورمون‌ها
اختلال در عملکرد کبد منجر به اختلال در این فرآیندهای حیاتی شده و می‌تواند عوارض بالینی شدیدی به دنبال داشته باشد.
انواع نارسایی کبد
نارسایی کبد به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- نارسایی حاد کبدی (Acute Liver Failure):
نارسایی حاد کبدی به‌صورت ناگهانی و طی چند روز تا چند هفته بروز می‌کند و معمولاً در افرادی اتفاق می‌افتد که پیش از این سابقه بیماری کبدی نداشته‌اند.
- نارسایی مزمن کبدی (Chronic Liver Failure):
نارسایی مزمن کبدی به‌صورت تدریجی در طی ماه‌ها یا سال‌ها پیشرفت می‌کند و معمولاً نتیجه آسیب‌های طولانی‌مدت به کبد است.
علائم نارسایی کبد
علائم نارسایی کبد بسته به نوع (حاد یا مزمن) و مرحله پیشرفت بیماری متفاوت است، اما شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
- زردی پوست و چشم‌ها (یرقان): ناشی از تجمع بیلی‌روبین در خون و بافت‌ها
- خستگی شدید و ضعف عمومی: احساس بی‌حالی و کاهش سطح انرژی
- تهوع و استفراغ مکرر: به‌دلیل اختلال در عملکرد گوارشی
- کاهش اشتها و کاهش وزن: از علائم اولیه نارسایی پیشرفته
- تورم شکم (آسیت): تجمع مایع در حفره شکمی
- ادم اندام‌ها: به‌ویژه تورم در پاها و قوزک‌ها
- تغییرات رفتاری، گیجی و اختلال در تمرکز: نشانه‌هایی از انسفالوپاتی کبدی که در مراحل پیشرفته دیده می‌شود
- خارش پوست: به‌علت تجمع نمک‌های صفراوی در پوست
- ادرار تیره و مدفوع کم‌رنگ: تغییر رنگ ترشحات دفعی ناشی از اختلال در ترشح صفرا
- خونریزی آسان یا کبودی بدون علت مشخص: ناشی از کاهش فاکتورهای انعقادی تولیدشده توسط کبد
- عفونت‌های مکرر: به‌علت تضعیف سیستم ایمنی بدن
- بوی بد دهان (فتر یا بوی کبدی): ناشی از تجمع مواد سمی در خون
در نارسایی حاد کبدی، علائم معمولا به سرعت پیشرفت کرده و منجر به عوارض شدید مانند انسفالوپاتی یا کمای کبدی می شوند. در مقابل، در نارسایی مزمن، علائم به‌طور تدریجی ظاهر می‌شوند و ممکن است سال‌ها پیش از رسیدن به مراحل پیشرفته بیماری وجود داشته باشند.
علل نارسایی کبد
نارسایی کبد به دلایل مختلفی رخ می دهد که بسته به نوع آن (حاد یا مزمن) متفاوت است. مهم‌ترین علل شامل موارد زیر می‌شوند:
علل نارسایی حاد کبدی
- مسمومیت دارویی: به‌ویژه بر اثر مصرف بیش از حد استامینوفن (پاراستامول).
- عفونت‌های ویروسی: شامل هپاتیت‌های ویروسی A، B، E و در برخی موارد ویروس‌های هرپس سیمپلکس، اپشتین–بار، سیتومگالوویروس (CMV) یا آدنوویروس.
- مسمومیت با سموم: مانند سم قارچ آمانیتا فالوییدس (Amanita phalloides) که می‌تواند به تخریب شدید سلول‌های کبدی منجر شود.
- واکنش‌های شدید دارویی: مانند سندرم استیون-جانسون یا نکرولیز اپیدرمی توکسیک (TEN) که معمولاً به دلیل حساسیت به داروها رخ می‌دهند.
- ایسکمی کبدی: ناشی از کاهش شدید خون‌رسانی به کبد، معمولاً در اثر شوک یا نارسایی شدید قلبی.
- بیماری‌های متابولیک نادر: از جمله بیماری ویلسون (تجمع غیرطبیعی مس در بدن) یا نقص‌های مادرزادی در متابولیسم اوره.
- مصرف مواد مخدر یا الکل: استفاده زیاد از الکل یا مواد مخدر در مدت زمان کوتاه، می‌تواند باعث نکروز سلول‌های کبدی شود.
در موارد نادر، اختلالات خودایمنی شدید یا سندرم‌های هموفاگوسیتیک نیز می‌توانند منجر به نارسایی حاد کبدی شوند.
علل نارسایی مزمن کبدی
نارسایی مزمن کبدی به‌تدریج در پی آسیب‌های مکرر و مداوم به بافت کبدی ایجاد می‌شود که اغلب به سیروز کبدی ختم می‌گردد. عوامل ایجادکننده عبارت‌اند از:
- مصرف طولانی‌مدت الکل: شایع‌ترین علت در بسیاری از جوامع، که با نام بیماری کبد الکلی شناخته می‌شود.
- هپاتیت‌های ویروسی مزمن: به‌ویژه هپاتیت B و C که در صورت درمان نشدن، می‌توانند منجر به سیروز و سرطان کبد شوند.
- بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD): که با چاقی، دیابت نوع ۲، کلسترول بالا و سندرم متابولیک در ارتباط است. نوع پیشرفته آن NASH (استئاتوهپاتیت غیرالکلی) می‌تواند موجب سیروز شود.
- بیماری‌های خودایمنی: مانند هپاتیت خودایمنی یا کلانژیت اولیه صفراوی (PBC).
- بیماری‌های متابولیک ارثی: از جمله هموکروماتوز (تجمع آهن در کبد) و بیماری ویلسون.
- بیماری‌های مجاری صفراوی: مانند کلانژیت اسکلروزان اولیه (PSC) یا انسداد طولانی‌مدت مسیر صفراوی.
- مصرف مزمن داروها یا مواد سمی: برخی داروها مانند متوترکسات، آمیودارون یا ایزونیازید، در صورت مصرف طولانی‌مدت می‌توانند موجب آسیب مزمن کبدی شوند.
چگونه نارسایی کبد تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص نارسایی کبد نیازمند ارزیابی بالینی دقیق و استفاده از مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری است. مراحل اصلی تشخیص عبارت‌اند از:
- آزمایش‌های خونی
- ALT و AST :افزایش این آنزیم‌ها نشان‌دهنده آسیب حاد به سلول‌های کبدی است.
- آلکالن فسفاتاز و GGT :افزایش در انسدادهای صفراوی مشاهده می‌شود.
- بیلی‌روبین کل و مستقیم: برای ارزیابی شدت یرقان و اختلال در دفع صفرا.
- پروترومبین تایم (PT) و نسبت بین‌المللی نرمال شده (INR) :اختلال در انعقاد خون، که معیار اصلی شدت نارسایی و پیش‌آگهی بیماری است.
- آلبومین سرم: کاهش آن در نارسایی مزمن کبدی مشاهده می‌شود.
- آمونیاک خون: افزایش در موارد انسفالوپاتی کبدی.
- CBC شمارش سلول‌های خون: بررسی کم‌خونی، لکوپنی یا ترومبوسیتوپنی.
- آزمایش الکترولیت‌ها: اختلالاتی مانند هیپوناترمی (کاهش سدیم خون) رایج هستند.
- کراتینین سرم: بررسی عملکرد کلیه، به ویژه در سندرم هپاتورنال.
- تصویربرداری
- سونوگرافی شکم: اولین روش تصویربرداری برای ارزیابی اندازه، ساختار کبد و وجود آسیت یا انسداد مجاری صفراوی.
- سی‌تی‌اسکن یا MRI شکم: برای تشخیص دقیق‌تر ضایعات توموری، ترومبوز عروقی یا انسداد مجاری صفراوی.
- بیوپسی کبد
در موارد مزمن یا زمانی که علت دقیق نارسایی مشخص نیست، انجام بیوپسی کبد می‌تواند به شناسایی بیماری‌های زمینه‌ای مانند موارد زیر کمک کند:
- کبد چرب غیرالکلی (NAFLD/NASH)
- هپاتیت خودایمنی
- فیبروز پیشرفته
- نمره‌بندی شدت و پیش‌آگهی
برای پیش‌بینی پیشرفت بیماری و تصمیم‌گیری درباره نیاز به پیوند کبد از نمره‌بندی‌های زیر استفاده می‌شود:
- MELD Score (Model for End-Stage Liver Disease): بر پایه‌ی مقادیر INR، بیلی‌روبین و کراتینین محاسبه می‌شود.
- معیارهای King’s College: به ویژه برای ارزیابی نارسایی کبد حاد در بیماران کاندید پیوند کبد.
آیا نارسایی کبد قابل درمان است؟
درمان نارسایی کبد (Liver Failure) بستگی به نوع آن (حاد یا مزمن)، شدت بیماری، و علت زمینه‌ای دارد. در ادامه به صورت خلاصه به مهم‌ترین اصول درمانی اشاره می‌کنم:
درمان نارسایی حاد کبد
این وضعیت اورژانسی است و نیاز به بستری فوری در بیمارستان، معمولاً بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) دارد. درمان‌ها شامل:
- درمان علت زمینه‌ای: در درمان نارسایی کبد، شناسایی علت زمینه‌ای ضروری است. در مسمومیت با استامینوفن، تجویز N-acetylcysteine (NAC) به کاهش آسیب کبدی کمک می‌کند. در عفونت‌های ویروسی، بسته به شدت، از مراقبت حمایتی یا داروهای ضدویروسی برای جلوگیری از پیشرفت آسیب کبدی استفاده می‌شود.
- مراقبت‌های حمایتی: مراقبت‌های حمایتی در نارسایی حاد کبد شامل کنترل قند خون با انسولین، مدیریت فشار مغزی و اصلاح اختلالات انعقادی با پلاسمای تازه یا ویتامین K است. همچنین برای پیشگیری از نارسایی کلیه، تأمین مایعات کافی، اجتناب از داروهای مضر برای کلیه و پایش مداوم عملکرد کلیوی ضروری است.
- پیوند کبد: اگر آسیب برگشت‌ناپذیر باشد و درمان محافظتی کافی نباشد، پیوند کبد تنها راه نجات است.
نارسایی مزمن کبد
این نوع معمولاً نتیجه سال‌ها آسیب تدریجی به کبد است. درمان‌ها شامل:
درمان علت زمینه‌ای:
- هپاتیت ویروسی: داروهای ضد ویروس
- کبد چرب غیرالکلی (NAFLD): کاهش وزن، رژیم غذایی سالم، کنترل دیابت و چربی خون
- مصرف الکل: قطع کامل مصرف
- داروها یا سموم: قطع مصرف عامل مضر
درمان عوارض:
- آسیت (آب‌آوردگی شکم): رژیم کم‌نمک، داروهای مدر (مثل فوروزماید، اسپیرونولاکتون)
- انسفالوپاتی کبدی: لاکتولوز و آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند ریفاکسیمین
- خونریزی واریسی: باندینگ وریدهای مری، مصرف بتابلاکر
اگر آسیب پیشرفته و غیرقابل برگشت باشد، پیوند کبد بهترین گزینه است.
کپسول لیور ویت یوروویتال 60 عددی
506,000 تومان 404,800 تومان
نقش سبک زندگی و پیشگیری
پیشگیری از نارسایی کبد بهتر از درمان آن است. رعایت نکات زیر بسیار حیاتی است:
- پرهیز از مصرف خودسرانه داروها به‌ویژه استامینوفن
- واکسیناسیون علیه هپاتیت B
- تغذیه سالم و متعادل
- کاهش مصرف الکل یا پرهیز کامل
- کنترل وزن و پیشگیری از چاقی
- معاینه منظم و بررسی آنزیم‌های کبدی در افراد در معرض خطر
نکات تکمیلی در نارسایی کبد
- پیگیری منظم با فوق تخصص گوارش و کبد ضروری است تا وضعیت بیمار تحت نظارت دقیق قرار گیرد و از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.
- واکسیناسیون هپاتیت A و B، آنفلوآنزا و پنوموکوک بسیار مهم است، زیرا این واکسن‌ها می‌توانند از بروز عفونت‌های اضافی و پیچیدگی‌های بیشتر در بیمارانی که دچار نارسایی کبد هستند، پیشگیری کنند.
- رژیم غذایی متعادل، پرهیز از الکل، و مصرف دارو فقط تحت نظر پزشک اهمیت دارد تا از ایجاد مشکلات جدید و تداخلات دارویی جلوگیری شود و شرایط کبد بهتر کنترل گردد.
- در صورت بروز علائم جدید یا بدتر شدن وضعیت، مراجعه فوری به پزشک و اصلاح درمان ضروری است.
نکات پایانی
نارسایی کبد یک بیماری جدی و گاه تهدیدکننده حیات است، اما در بسیاری از موارد با تشخیص به‌موقع و آغاز درمان مناسب، می‌توان آن را کنترل یا حتی به‌طور کامل درمان کرد. در مراحل پیشرفته، پیوند کبد می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی امید به زندگی را افزایش دهد. مراقبت مستمر، پیشگیری، و افزایش آگاهی درباره سلامت کبد، نقش اساسی در حفظ عملکرد این عضو حیاتی و جلوگیری از نارسایی آن دارد.
منبع:
Liver Failure
