درباره نقایص مادرزادی قلب بیشتر بدانید

نقایص مادرزادی قلب (Congenital Heart Defects – CHDs) یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی هستند که در دوران جنینی شکل می‌گیرند و بر ساختار و عملکرد قلب تأثیر می‌گذارند. این نقایص گاهی خفیف و بدون علائم می باشند و گاهی به مشکلات جدی منجر می شوند که نیاز به درمان فوری دارند.

نقایص مادرزادی قلب به چه معنا است؟

نقایص مادرزادی قلب شامل تغییرات آناتومیکی و یا عملکردی قلب است که در دوره جنینی شکل می‌گیرند. این اختلالات می‌توانند از نظر شدت از موارد خفیف که ممکن است به صورت طبیعی اصلاح شوند تا اختلالات پیچیده که نیاز به مداخله‌های تخصصی دارند، متغیر باشند.

انواع نقایص مادرزادی قلب

نقایص مادرزادی قلب بر اساس محل و شدت نقص به چندین نوع تقسیم می‌شوند، برخی از انواع رایج این نقایص عبارتند از:

۱٫ نقص‌های دیواره‌ای قلب:

نقص دیواره بطنی (VSD): وجود سوراخ در دیواره بین بطن‌ها که موجب اختلاط خون اکسیژن‌دار و غیر اکسیژن‌دار می‌شود.
نقص دیواره دهلیزی (ASD): وجود سوراخ در دیواره بین دهلیزها که معمولاً علائم خفیف‌تر دارد.
نقص دیواره بطنی-دهلیزی (AVSD): نقصی که شامل مشکلات در هر دو دیواره بطن و دهلیز است.

۲٫ نقص‌های انتقال خون:

داکتوس آئورت باز (PDA): عدم بسته شدن طبیعی داکتوس آئورت پس از تولد که باعث انتقال خون اضافی به ریه‌ها می‌شود.
ترانسپوزیشن عروق بزرگ (TGA): تغییر در موقعیت عروق خروجی قلب که جریان خون را دچار اختلال می‌کند.

۳٫ نقص‌های ساختاری پیچیده:

تترالوژی فالو: مجموعه‌ای از چهار نقص شامل نقص دیواره بطنی، ریدگی آئورت، استنوز ریه و افزایش فاصله بین بطن‌ها که به شدت عملکرد قلب را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سندرم قلب چپ کم‌رشد (HLHS): نقصی که در آن بخش چپ قلب به‌طور ناکافی رشد می‌کند.
کوآرکتاسیون آئورت: باریک شدن قسمتی از آئورت که باعث افزایش فشار خون در قسمت بالایی و کاهش جریان خون به قسمت پایین می‌شود.

۴٫ نقص‌های والول قلبی:

استنوز والول آئورت: باریک شدن دریچه آئورت که مانع جریان مناسب خون از بطن چپ به آئورت می‌شود.
استنوز والول ریه: محدودیت در جریان خون از بطن راست به ریه‌ها به دلیل باریک شدن دریچه ریه.

علائم نقایص مادرزادی قلب

علائم CHD بسته به نوع و شدت نقص متفاوت هستند و معمولا شامل موارد زیر می باشند:

کبودی لب‌ها و پوست (سیانوز)
تنگی نفس یا مشکلات تنفسی
خستگی سریع در نوزادان هنگام تغذیه
تاخیر در رشد
ورم در دست‌ها، پاها یا شکم
صدای غیرطبیعی قلب (مورمور قلبی)

علل بروز نقایص مادرزادی قلب

نقایص مادرزادی قلب به دلایل مختلفی رخ می دهند که شامل موارد زیر می‌شوند:

عوامل ژنتیکی: تغییرات ژنتیکی مانند جهش‌های یک ژن یا تغییرات ساختاری در کروموزوم‌ها می‌توانند بر رشد طبیعی قلب تأثیر گذاشته و منجر به بروز نقص‌های مادرزادی شوند. برخی از این اختلالات به صورت خانوادگی انتقال یافته و سندرم‌هایی مانند سندرم داون نیز احتمال ایجاد نقایص قلبی را افزایش می‌دهند.
عوامل محیطی: قرارگیری مادر در معرض عوامل محیطی مضر مانند مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر در دوران بارداری می‌تواند رشد قلب جنین را تحت تأثیر قرار داده و باعث ایجاد نقص‌های قلبی شود. همچنین، استفاده از برخی داروها یا قرارگیری در معرض مواد شیمیایی سمی نیز از دیگر عوامل محیطی محسوب می‌شود.
عوامل مرتبط با وضعیت مادر: شرایط سلامتی مادر مانند دیابت کنترل نشده، اختلالات تیروئیدی یا عفونت‌های حاد در دوران بارداری می‌توانند به بروز نقص‌های مادرزادی قلب کمک کنند. علاوه بر این، تغذیه نامناسب و کمبود مواد مغذی مورد نیاز در این دوره حساس نقش مهمی در ایجاد این نقایص دارد.
عوامل ناشناخته: در بسیاری از موارد، علل دقیق بروز نقص‌های مادرزادی قلب مشخص نیست و احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و وضعیت مادر به همراه عوامل ناشناخته، در شکل‌گیری این نقایص دخیل هستند.

درصد شیوع این بیماری چقدر است؟

طبق مطالعات بین‌المللی، نقایص مادرزادی قلب در حدود ۰.۸ تا ۱ درصد از زادگاه‌ها مشاهده می‌شود. پیشرفت‌های اخیر در تکنولوژی‌های تشخیصی به‌ویژه سونوگرافی قلبی پیش از تولد، امکان شناسایی زودهنگام این اختلالات را فراهم کرده و در نتیجه مدیریت بهتر و کاهش عوارض بعدی را به همراه دارد.

روش‌های تشخیص نقایص مادرزادی قلب

تشخیص زودهنگام CHD می‌تواند تأثیر زیادی در مدیریت بیماری داشته باشد. روش‌های تشخیصی شامل:

اکوکاردیوگرافی جنینی: این روش با استفاده از امواج فراصوت جهت تصویربرداری از ساختار و عملکرد قلب جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۲ بارداری انجام می‌شود. اکوکاردیوگرافی جنینی امکان تشخیص زودهنگام نقایص قلبی مادرزادی را فراهم می‌کند و اطلاعات دقیقی از اندازه، شکل و عملکرد قلب ارائه می‌دهد.
اکوکاردیوگرافی پس از تولد: پس از تولد، اکوکاردیوگرافی به عنوان ابزار اصلی در ارزیابی ساختار قلب نوزاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش غیرتهاجمی بوده و به پزشکان اجازه می‌دهد تا به‌صورت دقیق اتصالات، کارکرد دریچه‌ها و جریان خون در قلب را بررسی کرده و نقص‌های مادرزادی را تایید کنند.
الکتروکاردیوگرام (ECG): این آزمایش عملکرد الکتریکی قلب را از طریق ثبت فعالیت‌های الکتریکی اندازه‌گیری می‌کند. اگرچه الکتروکاردیوگرام مستقیماً نقص‌های ساختاری را نشان نمی‌دهد، اما می‌تواند نشانه‌های مربوط به اختلال در ریتم یا هدایت الکتریکی قلب که به نقایص مادرزادی مرتبط هستند را آشکار سازد.
رادیوگرافی قفسه سینه: تصویربرداری از قفسه سینه با استفاده از اشعه ایکس اطلاعاتی در مورد اندازه، شکل و موقعیت قلب به همراه وضعیت ریه‌ها ارائه می‌دهد. این روش به‌ویژه در ارزیابی تغییرات غیرطبیعی در سایز قلب و نشانه‌های غیرمستقیم نقص‌های مادرزادی مفید است.
کاتتر قلب: کاتترسازی قلب یک روش تهاجمی است که در آن با وارد کردن یک لوله ریز (کاتتر) به قلب، فشار، اشباع اکسیژن و دیگر پارامترهای مهم اندازه‌گیری می‌شود. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا جزئیات دقیق‌تر آناتومی قلب را در موارد پیچیده‌تر بررسی کرده و در صورت نیاز، مداخلات درمانی را نیز انجام دهند.
تصویربرداری پیشرفته MRI و CT : در مواردی که نقص‌های مادرزادی بسیار پیچیده هستند، از روش‌های پیشرفته‌ای مانند تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) و توموگرافی کامپیوتری (CT) استفاده می‌شود. این روش‌ها تصاویری با وضوح بالا از ساختار قلب و عروق ارائه می‌دهند که در برنامه‌ریزی جراحی و درمان‌های دقیق نقش بسیار مهمی دارند.

روش‌های درمان نقایص مادرزادی قلب

درمان CHD بسته به شدت نقص متفاوت است و شامل موارد زیر می‌شود:

درمان دارویی:

استفاده از داروهایی مانند بتابلوکرها، مهارکننده‌های ACE و دیورتیک‌ها به کنترل علائم و بهبود عملکرد قلب کمک می‌کند. این داروها می‌توانند فشار قلب را کاهش داده و از بروز عوارض جدی‌تر پیشگیری کنند.

مداخلات قلبی-عروقی بدون جراحی:

روش‌های کم‌تهاجمی مانند بالون آنژیوپلاستی و قرار دادن استنت برای اصلاح عروق تنگ شده یا نقص‌های کوچک قلب به کار می‌روند. این روش‌ها معمولاً برای مواردی انتخاب می‌شوند که نقص به‌تنهایی نیاز به جراحی گسترده نداشته باشد.

جراحی اصلاحی و ترمیمی:

در مواردی که نقص مادرزادی به‌طور قابل توجهی عملکرد قلب را مختل می‌کند، جراحی برای ترمیم نقص‌های دیواره‌ای، اصلاح یا جایگزینی دریچه‌ها و اصلاح عروق انجام می‌شود. انتخاب نوع جراحی بستگی به نوع و شدت نقص دارد.

مراقبت‌های بلندمدت و پیگیری:

پس از مداخله اولیه، مراقبت‌های مداوم و پیگیری دوره‌ای برای ارزیابی عملکرد قلب و تنظیم درمان‌های تکمیلی ضروری است. این مراقبت‌ها به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کرده و از عوارض آتی پیشگیری می‌کنند.

پیشگیری از نقایص مادرزادی قلب

با وجود اینکه نمی‌توان از تمامی موارد CHD پیشگیری کرد، رعایت برخی از اقدامات می‌تواند خطر بروز آن را کاهش دهد:

مراقبت‌های پیش از بارداری و دریافت مکمل‌های مورد نیاز مانند اسید فولیک.
کنترل بیماری‌های مزمن در دوران بارداری.
اجتناب از مواد مضر و داروهای غیرمجاز در دوران بارداری.
واکسینه شدن علیه بیماری‌هایی مانند سرخجه که می‌توانند باعث ناهنجاری‌های مادرزادی شوند.

قرص اسید فولیک ۸۰۰ آپوویتال ۳۰ عدد
۳۲,۷۰۰ تومان ۲۶,۱۶۰ تومان

پژوهش‌های آینده و نوآوری‌های درمانی در رابطه با نقایص مادرزادی قلب

پژوهش‌های جاری در زمینه ژنتیک و سلول‌های بنیادی درصدد یافتن راهکارهای نوین درمانی برای نقص‌های مادرزادی قلب هستند. فناوری‌های نوین مانند چاپ سه‌بعدی برای شبیه‌سازی ساختار قلب و بهبود برنامه‌ریزی جراحی نیز در حال گسترش می‌باشند. این نوآوری‌ها امید به بهبود نتایج درمانی و کاهش عوارض جانبی در بیماران را افزایش داده‌اند.

نکات پایانی

نقایص مادرزادی قلب از جمله مشکلات مهمی هستند که می‌توانند سلامت نوزاد را تحت تأثیر قرار دهند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد. اطلاع‌رسانی و آگاهی والدین و پزشکان نقش کلیدی در کاهش پیامدهای این بیماری دارد.

منبع:

Congenital heart defects