القای زایمان یکی از روش‌های علمی و کنترل‌شده برای شروع زایمان به‌طور مصنوعی است. زمانی که ادامه بارداری می‌تواند برای مادر یا جنین خطرآفرین باشد، پزشکان با استفاده از القای زایمان، فرآیند زایمان را به‌طور ایمن آغاز می‌کنند. این روش با هدف حفظ سلامت مادر و نوزاد و بر اساس شرایط خاص بارداری انجام می‌شود.
القای زایمان چیست؟
القای زایمان به معنای تحریک مصنوعی رحم برای آغاز دردهای زایمانی و شروع فرآیند زایمان است، در زمانی که بدن هنوز به صورت طبیعی این فرایند را شروع نکرده است. این کار با هدف حفظ سلامت مادر و جنین انجام می‌شود.
مبانی فیزیولوژیک زایمان و القای آن
زایمان طبیعی یک فرآیند پیچیده و هماهنگ است که از تعامل میان سیستم‌های هورمونی، عصبی و مکانیکی بدن ناشی می‌شود. در القای زایمان نیز، با بهره‌گیری از همین اصول فیزیولوژیک، آغاز فرآیند زایمان به صورت مصنوعی تسهیل می‌گردد. سه عامل کلیدی در این فرآیند نقش دارند:
- نقش پروستاگلاندین‌ها
پروستاگلاندین‌ها ترکیباتی شبه‌هورمونی هستند که نقش مهمی در آمادگی دهانه رحم برای زایمان ایفا می‌کنند. عملکرد اصلی آنها شامل موارد زیر است:
- افزایش نرمی و کوتاه شدن دهانه رحم (Cervical Ripening) به منظور تسهیل عبور جنین.
- افزایش حساسیت عضله رحم به اکسی‌توسین، که باعث تقویت انقباضات رحمی می‌شود.
- اکسی‌توسین اندوژن
اکسی‌توسین یک هورمون طبیعی است که توسط هیپوفیز پسین ترشح می‌شود و نقش کلیدی در آغاز و تقویت انقباضات رحمی دارد. در القای زایمان، از اکسی‌توسین مصنوعی به منظور شبیه‌سازی اثرات اکسی‌توسین طبیعی و تحریک انقباضات رحمی استفاده می‌شود.
- توازن هورمونی
در اواخر دوران بارداری، نسبت پروستاگلاندین‌ها به پروژسترون افزایش می‌یابد. کاهش نسبی غلظت پروژسترون، که در حین بارداری موجب حفظ شلی رحم شده بود، زمینه را برای افزایش انقباض‌پذیری رحم و شروع زایمان فراهم می‌کند.
دلایل و شاخص‌های القای زایمان
القای زایمان زمانی توصیه می‌شود که ادامه‌ی بارداری، خطراتی برای سلامت مادر یا جنین به همراه داشته باشد یا منافع زایمان زودتر از موعد بر خطرات احتمالی آن غلبه کند. دلایل و شاخص‌های اصلی برای القای زایمان عبارتند از:
- بارداری پُست‌ترم: بارداری پُست‌ترم به وضعیتی گفته می‌شود که در آن بارداری بیش از زمان استاندارد ادامه می‌یابد؛ یعنی پس از هفته ۴۱ در بارداری‌های بدون دیابت و پس از هفته ۴۰ در زنان مبتلا به دیابت بارداری. در این شرایط، با گذشت زمان، عملکرد جفت کاهش می‌یابد که ممکن است منجر به کاهش مایع آمنیوتیک، اختلال در تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین، و افزایش خطر بروز ناهنجاری‌های قلبی یا سایر عوارض برای جنین شود.
- پارگی زودرس غشاها (PPROM) : در صورت پاره شدن کیسه آب بدون شروع خودبه‌خودی انقباضات زایمانی، به منظور جلوگیری از عفونت و آسیب جنینی، القای زایمان در دستور کار قرار می‌گیرد.
- بیماری‌های زمینه‌ای مادر: شرایطی که سلامت مادر یا جنین را تهدید می‌کنند، از جمله پره‌اکلامپسی (فشار خون بالا و آسیب به اندام‌های مختلف)، دیابت بارداری کنترل‌نشده، بیماری‌های قلبی یا کلیوی شدید.
- محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR): کاهش رشد طبیعی جنین در رحم که می‌تواند نشانگر ناکارآمدی جفت یا سایر اختلالات جدی باشد و زایمان زودهنگام را ضروری کند.
- کاهش حرکات جنین: کاهش محسوس حرکات جنین نشانه‌ای از خطر فوری برای سلامت او می باشد و نیاز به ختم بارداری را مطرح می کند.
القای زایمان باید با ارزیابی دقیق بالینی و در نظر گرفتن تعادل میان منافع و خطرات برای مادر و جنین انجام شود. در شرایطی که بارداری به طور طبیعی و ایمن ادامه می‌یابد، معمولاً از القا اجتناب می‌شود.
روش‌های القای زایمان
روش‌های القای زایمان به دو دسته اصلی دارویی و مکانیکی تقسیم می‌شوند و بستگی به وضعیت مادر و جنین، یکی از این روش‌ها یا ترکیبی از آنها انتخاب می‌شود:
روش‌های دارویی
پروستاگلاندین‌ها: این داروها برای نرم‌کردن و گشاد کردن دهانه رحم استفاده می‌شوند و معمولاً به‌صورت ژل یا شیاف واژینال تجویز می‌شوند.
- PGE₂ (Dinoprostone) به صورت ژل یا پچ واژینال
- PGE₁ (Misoprostol) به صورت قرص واژینال یا خوراکی
اکسی‌توسین : این هورمون به‌طور طبیعی از هیپوفیز پسین ترشح می‌شود و موجب انقباضات رحمی می‌گردد. در فرآیند القای زایمان، از اکسی‌توسین مصنوعی برای تحریک انقباضات استفاده می‌شود.
این روش معمولاً در مراحل زیر انجام می‌گیرد:
- تزریق وریدی با پمپ انفوزیون
- شروع تدریجی با دوز پایین که به‌طور تدریجی افزایش می‌یابد تا به سطحی برسد که انقباضات رحمی مطلوب ایجاد شود.
در طول استفاده از اکسی‌توسین، ضربان قلب جنین و انقباضات رحمی باید به‌طور دقیق مانیتور شوند تا از بروز هرگونه عوارض ناخواسته، مانند پرانقباض (Hyperstimulation) یا کاهش ضربان قلب جنین، پیشگیری شود.
روش‌های مکانیکی
بالون فولی (Foley Balloon) : در این روش، یک بالون کوچک در دهانه رحم قرار می‌گیرد و با پر کردن آن از مایع، دهانه رحم گشاد می‌شود. این فشار مکانیکی باعث تحریک انقباضات رحمی و باز شدن دهانه رحم می‌شود.
- معمولاً با ۳۰–۶۰ میلی‌لیتر سالین پر می‌شود.
- روشی مؤثر برای تسریع فرایند گشاد شدن دهانه رحم.
جدا کردن غشاء آمنیوتیک: پزشک با معاینه داخلی، غشای کیسه آب را از دیواره رحم جدا می‌کند تا تولید پروستاگلاندین‌ها و آغاز انقباضات طبیعی تحریک شود.
مِمبرین اِسترِچینگ: در این روش، با استفاده از ابزار مخصوص، بخش تحتانی کیسه آب از دهانه رحم جدا می‌شود. این کار موجب آزادسازی پروستاگلاندین‌های اندوژن می‌شود که در نهایت فرایند زایمان را تسریع می‌کند.
پاره‌کردن کیسه آب (آمنیوتومی): در این روش، پزشک کیسه آب را با استفاده از ابزار خاصی پاره می‌کند تا فرآیند زایمان به‌طور طبیعی شروع شود. این روش معمولاً زمانی استفاده می‌شود که دهانه رحم تا حدودی باز شده باشد.
انتخاب هر یک از این روش‌ها بستگی به شرایط خاص مادر و جنین دارد و هدف از استفاده از آنها، شروع ایمن و مؤثر زایمان است.
القای زایمان چه خطراتی دارد؟
در حالی که اغلب موارد القای زایمان به‌طور ایمن انجام می‌شود، این روش می‌تواند با برخی خطرات و عوارض همراه باشد که شامل موارد زیر است:
- افزایش احتمال زایمان با سزارین
- انقباضات بیش از حد و آسیب به رحم
- پارگی رحم به‌ویژه در زنانی که سابقه سزارین دارند
- افت ضربان قلب جنین
- عفونت مادر یا جنین
- هایپر استیمولاسیون رحم (پرانقباض)
- دیسترس جنین
- پاره‌کردن آمنیوتیک پیش از موعد
- عفونت آمنیوکورتیس
- پلی‌هیدرامنیوس
با این حال، پزشکان قبل از تصمیم به القای زایمان، شرایط خاص مادر و جنین را به دقت ارزیابی می‌کنند تا از بروز این خطرات جلوگیری شود.
شاخص‌های موفقیت و شکست در القای زایمان
- موفقیت: موفقیت در القای زایمان زمانی حاصل می‌شود که انقباض‌های منظم شروع شده و دهانه رحم به‌طور مناسب باز شود، که معمولاً در ۶ تا ۸ ساعت پس از آغاز فرآیند اتفاق می‌افتد.
- شکست: شکست در القای زایمان زمانی رخ می‌دهد که پس از ۲۴ ساعت استفاده از روش‌های اولیه و ۱۲ تا ۱۸ ساعت استفاده از اکسی‌توسین، هیچ پیشرفتی در باز شدن دهانه رحم مشاهده نشود. در این صورت، نیاز به سزارین ممکن است ضروری باشد.
آیا القای زایمان دردناک‌تر است؟
بله، معمولاً انقباضات ناشی از القای زایمان با دارو شدیدتر از انقباضات طبیعی هستند. این به دلیل استفاده از داروهایی مانند اکسی‌توسین است که انقباضات را تحریک می‌کند و معمولا باعث احساس درد بیشتر می شود. به همین دلیل، بسیاری از زنان برای کاهش درد و ناراحتی، از روش‌های ضد درد مانند اپیدورال استفاده می‌کنند.
نکات مهم در شرایط خاص برای القای زایمان
بعضی از مادران شرایط خاصی دارند که در آنها باید با دقت بیشتری درباره القای زایمان تصمیم گرفت. در این موارد، انتخاب روش مناسب و نظارت دقیق اهمیت زیادی دارد:
- بارداری دو یا چندقلویی: در این بارداری‌ها، القای زایمان فقط زمانی انجام می‌شود که دهانه رحم آماده باشد (نرم و کمی باز شده باشد). چون احتمال عوارض بیشتر است، باید بسیار با احتیاط عمل کرد.
- زنانی که قبلاً سزارین داشته‌اند: در این مادران، القای زایمان می‌تواند خطر “پارگی رحم” را افزایش دهد، به‌ویژه اگر از داروهایی مثل میزوپروستول (Misoprostol) استفاده شود. بنابراین معمولاً این دارو برایشان توصیه نمی‌شود. اگر القا لازم باشد، پزشک معمولاً با دوزهای کم اکسی‌توسین کار را شروع می‌کند و مادر باید به‌دقت تحت نظر باشد.
- زنانی که قبلاً سزارین داشته‌اند و قصد دارند زایمان طبیعی انجام دهند (VBAC): در این موارد، پزشک باید به‌دقت شرایط مادر را ارزیابی کند؛ از جمله میزان آمادگی دهانه رحم، وضعیت سلامت جنین، و فاصله زمانی بین سزارین قبلی و بارداری فعلی. اگر این عوامل مساعد باشند، زایمان طبیعی با مراقبت ویژه قابل انجام است. اما اگر هرگونه خطری برای مادر یا جنین وجود داشته باشد، انجام مجدد سزارین گزینه ایمن‌تری می باشد.
القای زایمان و تجربه مادرانه
بسیاری از مادران نگران این هستند که القای زایمان باعث شود تجربه زایمانشان “کمتر طبیعی” یا سخت‌تر شود. در حالی که سلامت مادر و نوزاد همیشه در اولویت می باشد. زایمان القایی نیز می‌تواند تجربه‌ای زیبا و امن باشد، اگر با مراقبت دقیق و پشتیبانی عاطفی مناسب همراه باشد.
نکات پایانی
القای زایمان یک ابزار مهم پزشکی برای حفظ جان و سلامت مادر و جنین است. اما این مداخله باید با دانش، دقت و احترام به شرایط خاص هر بارداری انجام شود. گفت‌وگو با پزشک، اطلاع از مزایا و معایب، و آمادگی ذهنی و جسمی، کلید داشتن یک زایمان ایمن و موفق است.
منبع:
Induced Labor
