آشنایی با شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی

بیماری‌های مفصلی از مشکلات شایع در جامعه به‌شمار می‌آیند که به‌ویژه در میان افراد مسن تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی دارند. این اختلالات، که معمولاً با درد، التهاب، سفتی و محدودیت حرکت در مفاصل همراه هستند، می‌توانند منجر به کاهش تحرک و کارایی روزانه شوند. آگاهی از انواع مختلف بیماری‌های مفصلی، از دوران میانسالی تا پیری، نه تنها به تشخیص زودهنگام کمک می‌کند بلکه نقش مهمی در مدیریت بهتر و پیشگیری از تخریب بیشتر بافت‌های مفصلی نیز ایفا می‌کند.

تعریف و تقسیم‌بندی بیماری‌های مفصلی

بیماری‌های مفصلی به اختلالاتی گفته می‌شود که ساختارها و عملکرد مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این بیماری‌ها از نظر مکانیسم ایجاد، علل، و شیوه‌ی بروز به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. آرتروپاتی‌های تخریبی: مانند استئوآرتریت که ناشی از سایش و پارگی تدریجی غضروف مفصلی است.
2. آرتریت‌های التهابی: مانند آرتریت روماتوئید و آرتریت پسوریاتیک که عموماً ناشی از پاسخ‌های ایمنی نامناسب و التهاب مزمن هستند.

بیماری های مفصلی چقدر شایع هستند؟

آمارها نشان می‌دهند که بیماری‌های مفصلی یکی از علل اصلی ناتوانی‌های مزمن در میان بزرگسالان محسوب می‌شوند. استئوآرتریت به عنوان رایج‌ترین بیماری مفصلی، عمدتاً در افراد مسن‌تر دیده می‌شود، در حالی که آرتریت روماتوئید و برخی از آرتریت‌های التهابی در میان زنان و در سنین پایین‌تر نیز شایع هستند.

مکانیسم‌ ایجاد بیماری‌های مفصلی

در این بخش به بررسی فرآیندهای ایجاد اختلالات مفصلی و عوامل مؤثر در بروز آن‌ها می‌پردازیم. شناخت این مکانیسم‌ها می‌تواند نقش بسزایی در تشخیص زودهنگام و مدیریت به موقع این بیماری‌ها داشته باشد.

1. استئوآرتریت (آرتروز):

استئوآرتریت ناشی از تخریب تدریجی غضروف مفصلی است که به علت فشارهای مکانیکی مکرر، آسیب‌های میکروسکوپی و فرآیندهای التهابی ملایم رخ می‌دهد. کاهش کیفیت و ضخامت غضروف موجب تماس مستقیم بین استخوان‌ها شده و در نتیجه درد و محدودیت حرکت ایجاد می‌شود. از عوامل مؤثر بر بروز این بیماری می‌توان به افزایش سن، اضافه وزن، آسیب‌های تکراری به مفاصل و عوامل ژنتیکی اشاره کرد.

علائم:

• درد مفاصل، به‌ویژه هنگام حرکت
• سفتی و کاهش انعطاف‌پذیری مفصل
• تورم و تغییر شکل مفصل در موارد پیشرفته

2. آرتریت روماتوئید:

آرتریت روماتوئید یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های مفصلی حمله می‌کند، موجب التهاب مزمن و تخریب غضروف و استخوان می‌شود. عواملی مانند سابقه خانوادگی، ژنتیک، عوامل محیطی و مصرف سیگار از عوامل خطر مهم در بروز این بیماری به شمار می‌آیند.

علائم:

• درد و تورم مفاصل، معمولاً به‌صورت دوطرفه
• خشکی صبحگاهی مفاصل
• احساس خستگی و ضعف عمومی

3. نقرس:

نقرس به دلیل تجمع بلورهای اوریک اسید در مفاصل ایجاد می‌شود که باعث بروز حملات حاد التهاب و درد شدید می‌گردد. رژیم غذایی سرشار از پورین (مانند گوشت قرمز و غذاهای دریایی)، مصرف بالای الکل، چاقی و اختلالات متابولیک از عوامل مؤثر در ایجاد این بیماری محسوب می‌شوند.

علائم:

• درد ناگهانی و شدید در مفصل
• قرمزی و تورم مفصل
• حساسیت زیاد به لمس

4. آرتریت پسوریاتیک:

آرتریت پسوریاتیک نوعی آرتریت التهابی است که در برخی افراد مبتلا به پسوریازیس مشاهده می‌شود و با التهاب نامتقارن مفاصل، چه کوچک و چه بزرگ، همراه است. عوامل ژنتیکی، وجود پسوریازیس و تأثیرات محیطی از جمله عواملی هستند که در شروع و شدت این بیماری نقش دارند.

علائم:

• درد و تورم مفاصل
• خشکی صبحگاهی
• التهاب تاندون‌ها
• تغییرات در پوست و ناخن
• خستگی و التهاب چشم

5. لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)

لوپوس یک بیماری خودایمنی است که می‌تواند علاوه بر مفاصل، سایر اعضای بدن را نیز تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری به دلیل حمله سیستم ایمنی به بافت‌های بدن ایجاد شده و ممکن است موجب التهاب و درد مفاصل شود.

علائم:

• درد و تورم مفاصل
• خستگی مزمن
• بثورات پوستی، به‌ویژه روی صورت (به شکل پروانه‌ای)

6. اسپوندیلیت آنکیلوزان

این بیماری نوعی التهاب مزمن است که بیشتر ستون فقرات را درگیر کرده و می‌تواند موجب کاهش انعطاف‌پذیری و سفتی آن شود. افراد مبتلا معمولاً با گذشت زمان دچار محدودیت حرکت در قسمت پایین کمر و باسن می‌شوند.

علائم:

• درد و سفتی در کمر و باسن
• بدتر شدن علائم در حالت استراحت
• کاهش انعطاف‌پذیری ستون فقرات

7. فیبرومیالژیا

فیبرومیالژیا یک بیماری مزمن مرتبط با درد گسترده در عضلات و مفاصل است که معمولاً با خستگی، مشکلات خواب و اختلال در تمرکز همراه است. علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که با تغییرات در نحوه پردازش درد در مغز و سیستم عصبی مرتبط باشد.

علائم:

• درد منتشر در سراسر بدن
• خستگی مفرط
• مشکلات خواب و تمرکز

تشخیص بیماری‌های مفصلی

تشخیص صحیح بیماری‌های مفصلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که تعیین دقیق نوع و شدت اختلال، مسیر درمان و پیشگیری از پیشرفت آسیب‌های مفصلی را مشخص می‌کند. فرآیند تشخیص معمولاً شامل سه مرحله‌ی اصلی می‌شود:

1. تاریخچه بیمار و معاینه بالینی:

در ابتدا، پزشک با بررسی دقیق تاریخچه پزشکی بیمار، شامل شرح علائم، سابقه خانوادگی، سوابق بیماری‌های مزمن و عادات زندگی، اطلاعات اولیه مورد نیاز را جمع‌آوری می‌کند. سپس، یک معاینه فیزیکی دقیق انجام می‌شود که در آن موارد زیر مورد ارزیابی قرار می‌گیرند:

• محل و نوع درد: شناسایی ناحیه‌های دردناک و ویژگی‌های درد (تیز، سوزاننده یا ضربه‌ای).
• تورم و تغییرات پوستی: وجود قرمزی، گرمی یا تورم در ناحیه مفصل که نشان‌دهنده التهاب است.
• دامنه حرکتی: ارزیابی میزان محدودیت یا سفتی مفصل، به ویژه پس از استراحت یا بیداری.
• علائم مرتبط: وجود هر گونه علائم عمومی مانند خستگی، تب یا کاهش وزن که می‌تواند به تشخیص بیماری‌های التهابی کمک کند.

1. تصویربرداری:

روش‌های تصویربرداری ابزارهای قدرتمندی برای مشاهده تغییرات ساختاری در مفاصل به شمار می‌آیند:

• اشعه ایکس (X-ray): برای مشاهده تغییرات استخوانی، تخریب غضروف، تشکیل استئوفیت‌ها (برآمدگی‌های استخوانی) و سایر نشانه‌های ساختاری.
• ام‌آر‌آی (MRI): ارائه تصاویر دقیق‌تر از ساختارهای نرم مانند غضروف، تاندون‌ها، لیگامان‌ها و مایع مفصلی که امکان تشخیص آسیب‌های اولیه و التهابی را فراهم می‌کند.
• سونوگرافی (اولتراسونوگرافی): برای ارزیابی التهاب موضعی، میزان مایع اضافی در مفصل و بررسی تاندون‌های اطراف.
• CT اسکن: در موارد خاص، جهت ارائه تصاویر سه‌بعدی از ساختار استخوانی و شناسایی دقیق‌تر آسیب‌های مفصلی به کار می‌رود.

1. آزمایش‌های آزمایشگاهی:

آزمایش‌های خونی و سایر آزمایش‌های مربوط به مایع مفصلی می‌توانند اطلاعات تکمیلی درباره فرآیندهای التهابی و متابولیکی ارائه دهند:

• آزمایش‌های نشانگرهای التهابی: مانند CRP (پروتئین واکنش‌دار C ) و ESR (سرعت رسوب گلبول‌های قرمز) که میزان التهاب در بدن را مشخص می‌کنند.
• آزمایش‌های تشخیصی خودایمنی: مانند تعیین آنتی‌بادی‌های RF (عامل روماتوئید) و آنتی-CCP برای شناسایی آرتریت روماتوئید.
• اندازه‌گیری سطح اوریک اسید: مخصوصاً در بیمارانی که علائم نقرس را دارند.
• تحلیل مایع مفصلی (سینوویال): در مواردی که نیاز به بررسی عفونت یا وجود بلورهای اوریک اسید وجود دارد، این آزمایش می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری ارائه دهد.

با ترکیب داده‌های به‌دست‌آمده ، پزشک قادر خواهد بود تشخیص جامع و دقیقی از نوع بیماری مفصلی ارائه داده و در نتیجه طرح درمانی متناسب را برنامه‌ریزی کند.

درمان بیماری‌های مفصلی

درمان بیماری‌های مفصلی با هدف کاهش درد، کنترل التهاب، بهبود عملکرد مفاصل و جلوگیری از تخریب بیشتر بافت‌های مفصلی انجام می‌شود. این درمان‌ها در سه دسته کلی قرار می‌گیرند:

درمان دارویی

داروها بخش مهمی از مدیریت بیماری‌های مفصلی را تشکیل می‌دهند و بسته به نوع بیماری، شدت علائم و شرایط بیمار، گزینه‌های مختلفی تجویز می‌شوند:

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن که برای کاهش درد و التهاب به کار می‌روند.
• کورتیکواستروئیدها، در موارد التهاب شدید، تزریق داخل مفصلی یا مصرف خوراکی این داروها به کاهش سریع علائم کمک می‌کند.
• داروهای ضد روماتیسمی تغییر دهنده بیماری (DMARDs) مانند متوترکسات و سولفاسالازین که برای مهار پیشرفت بیماری‌های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید تجویز می‌شوند.
• داروهای بیولوژیک که با هدف قرار دادن سیستم ایمنی، التهاب را مهار کرده و معمولاً برای بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید یا آرتریت پسوریاتیک تجویز می‌شوند.
• داروهای کاهش‌دهنده اسید اوریک مانند آللوپورینول و فبروکستات که در بیماران مبتلا به نقرس برای کاهش سطح اوریک اسید خون استفاده می‌شوند.

درمان غیر دارویی

روش‌های غیر دارویی نقش مهمی در بهبود عملکرد مفصل و جلوگیری از پیشرفت بیماری دارند:

• فیزیوتراپی و کاردرمانی: تمرینات کششی و تقویتی برای بهبود انعطاف‌پذیری، افزایش قدرت عضلات پشتیبان مفصل و جلوگیری از خشکی مفاصل توصیه می‌شود.
• سبک زندگی سالم: شامل کاهش وزن برای کاهش فشار روی مفاصل، رژیم غذایی متعادل حاوی مواد ضدالتهابی مانند امگا 3 و ویتامین D و پرهیز از غذاهای التهاب‌زا.
• استفاده از وسایل کمکی: مانند زانوبند، کفی طبی و عصا برای کاهش فشار روی مفاصل آسیب‌دیده.

شربت امگا 3 آپوویتال 150 میلی
605,000 تومان 484,000 تومان

درمان‌های مداخله‌ای و جراحی

در موارد پیشرفته که درمان‌های دارویی و غیر دارویی تأثیر کافی ندارند، از روش‌های مداخله‌ای استفاده می‌شود:

• تزریق داخل مفصلی: تزریق استروئید یا هیالورونیک اسید برای کاهش التهاب و بهبود عملکرد مفصل.
• جراحی‌های کم‌تهاجمی (آرتروسکوپی): برای برداشتن بافت‌های آسیب‌دیده یا ترمیم جزئی مفصل.
• تعویض مفصل (پروتز مفصلی): در موارد شدید که تخریب مفصل به مرحله غیرقابل بازگشت رسیده است، مفصل آسیب‌دیده با پروتز مصنوعی جایگزین می‌شود.

انتخاب روش درمانی مناسب در بیماری‌های مفصلی ، به شدت بیماری، وضعیت جسمانی بیمار و پاسخ وی به درمان‌های اولیه بستگی دارد.

پیشگیری از بیماری‌های مفصلی

پیشگیری از بیماری‌های مفصلی و کاهش ریسک بروز آن‌ها نقش مهمی در حفظ کیفیت زندگی دارد. از جمله راهکارهای پیشگیرانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغذیه مناسب: مصرف یک رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، مواد غذایی دارای آنتی‌اکسیدان و کاهش مصرف غذاهای پرپورین (به‌ویژه در نقرس) می‌تواند به کنترل التهاب و کاهش بروز بیماری‌های مفصلی کمک کند.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش‌های سبک تا متوسط مانند پیاده‌روی، شنا یا تمرینات مقاومتی به تقویت عضلات اطراف مفصل کمک کرده و فشار وارده به مفاصل را کاهش می‌دهند.
• مدیریت وزن: اضافه وزن و چاقی از عوامل اصلی افزایش فشار بر مفاصل به‌شمار می‌آیند. کاهش وزن از طریق ترکیب رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم می‌تواند بار وارد بر مفاصل را کاهش داده و از بروز آسیب‌های میکروسکوپی جلوگیری کند.
• کنترل عوامل خطر: ترک سیگار، کنترل دیابت و سایر اختلالات متابولیک و پیگیری منظم وضعیت سلامتی از جمله اقدامات مهم در پیشگیری از بروز و پیشرفت بیماری‌های مفصلی هستند.

نکات پایانی

بیماری‌های مفصلی می‌توانند تأثیرات جدی بر کیفیت زندگی داشته باشند، اما با آگاهی و مدیریت صحیح، می‌توان از پیشرفت آن‌ها جلوگیری کرد. اتخاذ یک سبک زندگی سالم، انجام تمرینات مناسب و مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم از جمله راهکارهای مؤثر در کنترل این بیماری‌ها محسوب می‌شوند.

منبع:

The most common joint diseases