مسنا (Mesna) یک داروی محافظتی است که برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از داروهای شیمی‌درمانی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به‌ویژه در جلوگیری از التهاب و خونریزی مثانه (هموراژیک سیستیت) ناشی از داروهایی مانند سیکلوفسفامید (Cyclophosphamide) و ایفوسفامید (Ifosfamide) کاربرد دارد.
مسنا چیست؟
آمپول مسنا (Mesna) که با نام‌های تجاری Uromitexan و Mesnex نیز عرضه می‌شود، یک عامل حفاظت‌کننده (detoxifying agent) است که عمدتاً برای پیشگیری از خونریزی و التهاب مثانه (هموراژیک سیستیت) در بیمارانی به‌کار می‌رود که تحت شیمی‌درمانی با داروهای سیکلوفسفامید یا ایفوسفامید قرار دارند. متابولیت‌های این دو دارو می‌توانند در ادرار به ترکیباتی از جمله آکرولئین تبدیل شوند که خاصیت سمی قوی روی مخاط مثانه دارد؛ مسنا با خنثی‌سازی این متابولیت‌ها، از آسیب دیواره‌ی مثانه جلوگیری می‌کند.
مکانیسم اثر آمپول مسنا
مسنا یک ترکیب تیول‌دار است که پس از ورود به بدن به فرم فعال خود تبدیل می‌شود. این فرم فعال در ادرار با متابولیت سمی آکرولئین که حاصل متابولیسم داروهای شیمی‌درمانی مانند سیکلوفسفامید و ایفوسفامید است، واکنش داده و آن را خنثی می‌کند. در نتیجه از تماس آکرولئین با دیواره مثانه و بروز آسیب‌هایی مانند التهاب و خونریزی مثانه‌ای (hemorrhagic cystitis) جلوگیری می‌شود.
فارماکوکینتیک آمپول مسنا
- جذب: مسنا به‌صورت تزریقی تجویز می‌شود و جذب سریع و کامل دارد.
- توزیع: مسنا حجم توزیع پایینی دارد و عمدتاً در فضای داخل عروقی باقی می‌ماند. حجم توزیع آن حدود 65 لیتر به ازای هر کیلوگرم است و اتصال کمی به پروتئین‌های پلاسما دارد.
- متابولیسم:در گردش خون به فرم دی‌مسنا (dimesna) که یک دی‌سولفید غیرفعال است، اکسید می‌شود. سپس در کلیه‌ها این فرم غیرفعال مجدداً به فرم فعال مسنا احیا می‌شود.
- دفع: دفع دارو عمدتاً از طریق کلیه انجام می‌شود. بیش از ۵۰٪ دوز دریافتی طی ۲۴ ساعت از راه ادرار دفع می‌گردد، عمدتاً به شکل فعال یا متابولیت ایمن.
- نیمه‌عمر: نیمه‌عمر مسنا بسته به دوز و شرایط بیمار بین ۰.۳۶ تا ۸.۳ ساعت گزارش شده است.به دلیل نیمه‌عمر نسبتاً کوتاه، برای حفظ اثر محافظتی، دوزهای مکرر یا تزریق مداوم توصیه می‌شود.
کاربردهای اصلی آمپول مسنا
- پیشگیری از خونریزی مثانه‌ای (Hemorrhagic Cystitis): مهم‌ترین و رایج‌ترین کاربرد مسنا، پیشگیری از عارضهٔ سمی مثانه است که در اثر مصرف داروهای شیمی‌درمانی خاص مانند سیکلوفسفامید (Cyclophosphamide)و ایفوسفامید (Ifosfamide) ایجاد می‌شود. مسنا با خنثی‌سازی آکرولئین در ادرار، از آسیب به دیواره مثانه جلوگیری می‌کند.
- استفاده در شیمی‌درمانی با دوز بالا: زمانی که ایفوسفامید یا سیکلوفسفامید با دوز بالا تجویز می‌شوند، خطر بروز عوارض مثانه‌ای بیشتر می‌شود. در این موارد، مسنا به‌صورت همزمان با داروی شیمی‌درمانی تجویز می‌شود تا از بروز عارضه جلوگیری کند.
- کاهش عوارض درمانی بدون کاهش اثربخشی شیمی‌درمانی: استفاده از مسنا به پزشک اجازه می‌دهد تا بدون کاهش دوز داروهای مؤثر ضد سرطان، درمان را ادامه دهد؛ چون مسنا صرفاً در دستگاه ادراری عمل می‌کند و اثر ضدسرطانی دارو را مختل نمی‌کند.
دوز و نحوه مصرف آمپول مسنا
مصرف آمپول مسنا حتماً باید تحت نظر پزشک متخصص و بر اساس شرایط بالینی بیمار، نوع و دوز داروی شیمی‌درمانی (مانند ایفوسفامید یا سیکلوفسفامید) و مسیر تجویز دارو (خوراکی یا تزریقی) انجام شود.
دوز معمول (تزریق وریدی): دوز مسنا به‌طور معمول برابر با 60 تا 100 درصد دوز ایفوسفامید است و به‌صورت همزمان یا طی چند نوبت تزریق می‌شود.
- ⅓ دوز مسنا همزمان با ایفوسفامید (تزریق وریدی)
- سپس ⅓ دوز بعدی در ساعت 4
- و ⅓ دوز نهایی در ساعت 8 پس از شروع درمان با ایفوسفامید
یکی از روش‌های رایج تجویز می باشد که باعث می‌شود مسنا در زمان بیشترین غلظت آکرولئین ، در ادرار فعال باشد و از مثانه محافظت کند.
دوز خوراکی (در صورت در دسترس بودن): شکل خوراکی مسنا کمتر از نوع تزریقی است و معمولاً دو برابر دوز تزریقی تجویز می‌شود.
خوددرمانی یا تغییر دوز بدون نظارت پزشک می‌تواند اثربخشی درمان شیمی‌درمانی را کاهش داده یا خطر عوارض کلیوی و مثانه‌ای را افزایش دهد.
نکات مهم هنگام مصرف
- پیش از تزریق، هیدراتاسیون (آب‌رسانی کافی) بیمار الزامی است.
- بیمار باید به‌طور منظم ادرار کند تا دفع آکرولئین (عامل سمی ناشی از داروهای شیمی‌درمانی) تسهیل شود.
در صورت بروز علائم زیر، فوراً به پزشک اطلاع داده شود:
- درد یا سوزش هنگام ادرار
- وجود خون در ادرار
- کاهش حجم ادرار
عوارض جانبی احتمالی آمپول مسنا
هرچند مسنا به‌طور کلی دارویی ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما مانند هر داروی دیگر باعث بروز برخی عوارض جانبی می شود. بسیاری از این عوارض خفیف و گذرا هستند، ولی در موارد نادر ممکن است واکنش‌های جدی نیز مشاهده گردد.
- تهوع و استفراغ
- اسهال یا دل‌درد
- سردرد یا سرگیجه
- طعم فلزی در دهان
- احساس خستگی یا بی‌حالی
- راش پوستی (قرمزی یا خارش)
- کهیر یا التهاب پوست.
- افزایش آنزیم‌های کبدی
- درد مفاصل یا عضلات
- تغییرات خفیف در پارامترهای خونی (مانند گلبول‌های سفید)
در موارد بسیار نادر، مسنا باعث بروز واکنش‌های آلرژیک شدید می شود که این علائم می‌توانند نشانه شوک آنافیلاکتیک باشند و نیاز به مداخله پزشکی فوری دارند.
- تورم صورت، لب‌ها یا زبان
- تنگی نفس یا خس‌خس سینه
- افت فشار خون
- کهیر گسترده
مسنا معمولاً به‌خوبی تحمل می‌شود و نقش محافظتی مهمی در پیشگیری از آسیب مثانه در طول شیمی‌درمانی دارد. با این حال، اطلاع سریع از هرگونه علامت غیرمعمول به پزشک ضروری است تا در صورت نیاز، دارو تنظیم یا درمان حمایتی انجام شود.
چه افرادی نباید از آمپول مسنا مصرف کنند؟
اگرچه آمپول مسنا معمولاً تحمل‌پذیر و ایمن است، اما در برخی افراد خاص مصرف آن با خطراتی همراه می باشد و باید با احتیاط زیاد یا به طور کامل اجتناب شود. مهم‌ترین موارد منع مصرف یا احتیاط در مصرف عبارتند از:
- افراد دارای حساسیت (آلرژی) به مسنا یا ترکیبات مشابه: سابقه حساسیت به مسنا یا ترکیبات تیول‌دار مشابه مانند استیل‌سیستئین (N-acetylcysteine) می‌تواند باعث واکنش‌های شدید آلرژیک شود (مانند کهیر، تنگی نفس، یا آنافیلاکسی).
- سابقه واکنش‌های شدید دارویی: اگر بیمار در گذشته به داروهایی مانند سیکلوفسفامید یا ایفوفسفامید، که همراه با مسنا استفاده می‌شوند، واکنش آلرژیک شدید نشان داده، باید با احتیاط خاص درمان شود.
- نارسایی شدید کلیه: چون مسنا عمدتاً از راه کلیه دفع می‌شود، بیماران با نارسایی کلیوی شدید در معرض خطر انباشت دارو و عوارض بیشتر قرار می گیرند.
- زنان باردار و شیرده: مطالعات کافی انسانی در دوران بارداری انجام نشده است. بنابراین مصرف آن در دوران بارداری یا شیردهی فقط در صورت لزوم و با تشخیص پزشک متخصص مجاز است.
- نوزادان، کودکان کم‌وزن یا سالمندان: در این گروه‌ها، به دلیل تفاوت در متابولیسم و حساسیت بدن، مصرف باید با دوز مناسب و تحت نظارت دقیق پزشک انجام شود.
مصرف مسنا تنها باید طبق تجویز پزشک و همراه با شیمی‌درمانی خاص (مانند سیکلوفسفامید یا ایفوفسفامید) انجام شود.
تداخلات دارویی با آمپول مسنا
تداخلات دارویی با آمپول مسنا (Mesna) از نظر تعداد نسبتاً محدودند، اما به دلیل کاربرد این دارو در کنار داروهای سیتوتوکسیک (شیمی‌درمانی)، شناسایی و درک درست آن‌ها بسیار مهم است. در ادامه، به مهم‌ترین تداخلات دارویی و ملاحظات مرتبط اشاره شده است:
- داروهای شیمی‌درمانی (خصوصاً ایفوفسفامید و سیکلوفسفامید): آمپول مسنا نباید با این داروها در یک سرنگ یا بگ مخلوط شود، زیرا واکنش شیمیایی بین آن‌ها اتفاق می افتد.
- آنتی‌اکسیدان‌ها و داروهای دارای گروه تیول (–SH): داروهایی مثل استیل‌سیستئین یا مکمل‌هایی که حاوی تیول هستند از نظر ساختار شیمیایی با مسنا تداخل دارند یا عملکرد آن را تغییر می دهند.
- داروهای مؤثر بر کلیه (نفرواُتوکسیک): چون مسنا از طریق کلیه دفع می‌شود، مصرف همزمان با داروهای نفرواُتوکسیک مانند آمفوتریسین B، سیس‌پلاتین، یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌تواند روی دفع دارو یا عملکرد کلیوی اثر بگذارد. در این موارد نیاز به پایش عملکرد کلیه و تنظیم دوز وجود دارد.
- واکسن‌های زنده: در افرادی که همزمان با شیمی‌درمانی و مسنا درمان می‌شوند، مصرف واکسن‌های زنده (مثل واکسن سرخک، اوریون، سرخجه، فلج اطفال خوراکی) ممنوع است، زیرا سیستم ایمنی تضعیف شده و خطر عفونت بالا می‌رود.
- تست‌های آزمایشگاهی (تداخل تشخیصی): مسنا می‌تواند باعث مثبت کاذب در تست کتون ادرار شود (مخصوصاً در نوارهای تست ادرار).
قبل از شروع درمان با مسنا، پزشک باید لیست کامل داروهای مصرفی بیمار را بررسی کند و در صورت مصرف هر نوع مکمل گیاهی، ویتامین، داروی بدون نسخه یا داروی طب سنتی، اطلاع‌رسانی به پزشک ضروری است.
نکات ایمنی و نگهداری آمپول مسنا
- آمپول مسنا را در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد یا پایین‌تر نگهداری کنید.
- از نور مستقیم و یخ‌زدگی محافظت شود.
- از مصرف داروی تاریخ‌گذشته یا آمپول‌هایی با تغییر رنگ یا ذرات قابل مشاهده خودداری کنید.
نکات پایانی
آمپول مسنا یک داروی کلیدی در پروتکل‌های شیمی‌درمانی است که از بروز یکی از عوارض خطرناک و آزاردهنده شیمی‌درمانی یعنی خونریزی مثانه جلوگیری می‌کند. با وجود اینکه این دارو عموماً ایمن است، مصرف آن باید زیر نظر پزشک متخصص، طبق دستور و با پایش دقیق انجام شود. آگاهی از نحوه مصرف صحیح و توجه به نکات ایمنی، نقش مهمی در افزایش اثربخشی درمان و کاهش عوارض جانبی ایفا می‌کند.
منبع:
Mesna
