بیزاکودیل یک ملین محرک از خانواده دی‌فنیل‌متان‌هاست که با تحریک حرکات روده و افزایش ترشح مایعات، به تخلیه روده کمک می‌کند. این دارو پس از تبدیل به متابولیت فعال BHPM، موجب افزایش حرکات پریستالسیس و نرم شدن مدفوع می‌شود. اثر آن بسته به شکل مصرف، بین ۱۵ دقیقه تا ۱۲ ساعت ظاهر می‌شود. مصرف طولانی‌مدت این دارو نیازمند احتیاط است.
بیزاکودیل چیست؟
این دارو یک داروی ملین محرک است که برای درمان کوتاه‌مدت یبوست و آماده‌سازی روده پیش از انجام برخی اقدامات پزشکی مانند کولونوسکوپی به کار می‌رود. این دارو با تحریک عضلات دیواره روده بزرگ، حرکت طبیعی روده را افزایش می‌دهد و دفع مدفوع را تسهیل می‌کند. بیزاکودیل معمولاً به صورت قرص خوراکی یا شیاف مقعدی مصرف می‌شود و تأثیر آن بسته به شکل دارویی، بین چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف ظاهر می‌شود. این دارو در داروخانه‌ها با نام‌های تجاری مختلفی همچون Dulcolax، Correctol و Fleet Bisacodyl یافت می‌شود.
مکانیسم اثر بیزاکودیل
مکانیسم اثر این دارو به شکل زیر می باشد:
- تحریک حرکت روده‌ها: بیزاکودیل با تحریک مستقیم اعصاب موجود در دیواره‌ی روده بزرگ، باعث افزایش انقباضات عضلات روده (پریستالسیس) می‌شود. این تحریک موجب افزایش تعداد و شدت انقباضات عضلانی شده و زمان انتقال مدفوع را کاهش می‌دهد.
- افزایش ترشح مایعات در روده: بیزاکودیل باعث افزایش ترشح آب و الکترولیت‌ها به داخل روده بزرگ می‌شود. این افزایش ترشح، به نرم شدن مدفوع کمک کرده و دفع آن را تسهیل می‌کند.
- اثر بر عضلات صاف روده: بیزاکودیل اثر مستقیم بر عضلات صاف روده‌ها دارد و باعث افزایش انقباضات این عضلات می‌شود که حرکت مدفوع را تسریع می‌کند.
- هیدرولیز و فعال‌سازی: بیزاکودیل پس از عبور از معده و روده کوچک به‌صورت غیر فعال وارد روده بزرگ می‌شود، جایی که توسط آنزیم‌های میکروبی به متابولیت فعال BHPM تبدیل می‌شود.
- تحریک پریستالسیس: متابولیت BHPM با تحریک انتهای عصبی مخاط روده بزرگ، موجب افزایش تعداد و شدت انقباضات عضلانی و کوتاه شدن زمان عبور مدفوع می‌شود.
- افزایش ترشحات و کاهش جذب آب: بیزاکودیل با اختلال در فرآیندهای جذب آب و الکترولیت‌ها، موجب افزایش ترشح کلراید، بی‌کربنات و آب در روده بزرگ می‌شود که به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند.
در شیاف، اثر دارو معمولاً طی ۱۵ تا ۶۰ دقیقه ظاهر می‌شود، در حالی که در شکل خوراکی، اثر آن ممکن است ۶ تا ۱۲ ساعت پس از مصرف شروع گردد.
اشکال دارویی و دوزهای موجود بیزاکودیل
این دارو به‌طور معمول در دو شکل قرص و شیاف عرضه می‌شود:
قرص بیزاکودیل:
- دوز معمول: 5 میلی‌گرم
- نحوه مصرف: این دارو معمولاً به صورت خوراکی برای درمان یبوست استفاده می‌شود. برای بزرگسالان، دوز شروع معمول 5 میلی‌گرم در روز است که معمولاً یک بار قبل از خواب مصرف می‌شود. در صورت نیاز، دوز توسط پزشک افزایش می یابد.
شیاف بیزاکودیل:
- دوز معمول: 10 میلی‌گرم
- نحوه مصرف: شیاف برای استفاده مقعدی طراحی شده است و معمولاً زمانی که اثر سریع‌تری نیاز باشد، توصیه می‌شود. دوز معمول 10 میلی‌گرم است که در صورت نیاز می‌تواند در بزرگسالان به‌طور یک‌بار مصرف استفاده شود.
مصرف بیزاکودیل باید طبق دستور پزشک یا داروساز صورت گیرد تا از عوارض جانبی جلوگیری شود و نتیجه مطلوب حاصل گردد.
کاربردهای درمانی بیزاکودیل
بیزاکودیل عمدتاً به عنوان یک داروی ملین برای درمان یبوست مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربردهای درمانی اصلی آن عبارتند از:
- درمان یبوست: بیزاکودیل به عنوان یک ملین تحریکی برای تسهیل حرکت مدفوع و درمان یبوست‌های کوتاه‌مدت به کار می‌رود.
- استفاده پیش از عمل جراحی یا روش‌های تشخیصی: بیزاکودیل می‌تواند برای آماده‌سازی روده پیش از عمل جراحی یا روش‌های تشخیصی مانند کولونوسکوپی و رادیوگرافی‌های روده‌ای تجویز شود. این دارو باعث پاکسازی روده از مواد زائد و تسهیل مشاهده بهتر در این روش‌ها می‌شود.
- درمان یبوست ناشی از مصرف دارو: در برخی موارد، مصرف داروهای خاص می‌تواند باعث یبوست شود. بیزاکودیل به‌عنوان یک درمان کوتاه‌مدت می‌تواند برای مقابله با یبوست ناشی از داروهای دیگر مانند مسکن‌های اپیوئیدی (مواد مخدر) تجویز شود.
- درمان یبوست مزمن: اگرچه بیزاکودیل بیشتر برای یبوست‌های حاد و موقت مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما گاهی در درمان یبوست‌های مزمن و شدید نیز در کنار درمان‌های دیگر به کار می‌رود.
توجه داشته باشید که ؛ بیزاکودیل نباید به‌طور مداوم برای مدت طولانی استفاده شود، چرا که باعث وابستگی به دارو و اختلال در عملکرد طبیعی روده‌ها می گردد. برای درمان یبوست مزمن، توصیه می‌شود که از روش‌های طبیعی و تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی استفاده شود.
عوارض جانبی احتمالی بیزاکودیل
بیزاکودیل مانند هر داروی دیگری عوارض جانبی دارد. برخی از عوارض جانبی خفیف و موقتی هستند، در حالی که دیگران می‌توانند جدی‌تر باشند. در ادامه به برخی از عوارض جانبی احتمالی این دارو اشاره می‌شود:
عوارض شایع:
- درد و ناراحتی شکمی
- اسهال
- نفخ و گاز معده
عوارض جدی‌تر:
- اختلال در تعادل آب و الکترولیت‌ها
- آسیب به روده
- حساسیت یا آلرژی که علائم آن شامل قرمزی پوست، خارش، تورم یا مشکل در تنفس است
- تهوع و استفراغ
- زخم یا آسیب به مخاط روده
عوارض ناشی از استفاده طولانی‌مدت:
- وابستگی به دارو
- اختلال در عملکرد طبیعی روده‌ها
اگر پس از مصرف بیزاکودیل دچار درد شدید شکمی، خونریزی از مقعد، اسهال شدید یا علائم دیگری همچون سرگیجه، ضعف، یا تورم شدید شدید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
موارد منع مصرف بیزاکودیل
بیزاکودیل در برخی شرایط خاص نباید مصرف شود یا باید با احتیاط مصرف گردد. موارد منع مصرف این دارو عبارتند از:
- در صورت داشتن حساسیت یا آلرژی به بیزاکودیل یا اجزای آن
- افراد مبتلا به انسداد روده
- افراد مبتلا به آپاندیسیت (التهاب آپاندیس)
- بیماران مبتلا به بیماری‌های روده‌ای التهابی مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون
- افرادی که دچار نارسایی کلیوی شدید هستند
- در صورت کم‌آبی شدید یا اختلالات الکترولیتی (مانند هیپوکالمی یا کمبود پتاسیم)
- بانوان در دوران بارداری و شیردهی
- افراد مبتلا به مشکلات قلبی یا فشار خون پایین
بیزاکودیل برای کودکان
استفاده از بیزاکودیل در کودکان تنها باید با تجویز پزشک صورت گیرد. معمولاً از شیاف برای کودکان بالای ۲ سال استفاده می‌شود، اما دوز و مدت درمان باید با دقت تنظیم گردد.
تداخلات دارویی با بیزاکودیل
تداخلات دارویی با بیزاکودیل می‌توانند اثر دارو را کاهش داده یا خطر بروز عوارض جانبی را افزایش دهند. مهم‌ترین تداخلات عبارتند از:
- آنتی‌اسیدها، مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) و H2 بلاکرها مانند آلومینیوم هیدروکسید، امپرازول، رانیتیدین
- محصولات لبنی (شیر، ماست و…)
- دیورتیک‌ها (ادرارآورها) مانند فوروزماید، هیدروکلروتیازید
- کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون
- داروهای محرک دیگر برای روده مانند سنا یا کاستور اویل
- داروهای قلبی حساس به پتاسیم مانند دیگوکسین
قبل از شروع بیزاکودیل، تمام داروها، مکمل‌ها یا محصولات گیاهی مصرفی را با پزشک یا داروساز خود در میان بگذارید.
نکات مهم در مصرف بیزاکودیل
- نباید همراه با آنتی‌اسیدها، شیر یا لبنیات مصرف شود، چون ممکن است پوشش قرص را زودتر از زمان مناسب حل کند و باعث تحریک معده شود.
- از مصرف طولانی‌مدت دارو (بیش از یک هفته) خودداری کنید مگر با تجویز پزشک.
- برای پیشگیری از یبوست مزمن، به جای تکیه بر ملین‌ها، اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی توصیه می‌شود.
- قرص‌های بیزاکودیل باید به‌صورت کامل بلعیده شوند و از شکستن، جویدن یا خرد کردن آن‌ها خودداری شود، زیرا پوشش خاص آن برای جلوگیری از تحریک معده طراحی شده است.
- اگر یک نوبت مصرف دارو را فراموش کردید، به محض یادآوری مصرف کنید، اما اگر به نوبت بعدی نزدیک هستید، از نوبت فراموش‌شده صرف‌نظر کنید.
- در صورت بروز درد شدید شکمی، تهوع، استفراغ، یا علائم حساسیت (مانند کهیر یا تنگی نفس)، مصرف دارو را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
- مصرف دارو باید در زمان مشخص روزانه (معمولاً شب‌ها) انجام شود تا اثر آن در زمان مناسب ظاهر شود (مثلاً صبح روز بعد برای شکل خوراکی).
- در صورت نیاز به استفاده‌ی مداوم از ملین، بررسی علل زمینه‌ای یبوست توسط پزشک ضروری است.
جایگزین‌های غیر دارویی برای درمان یبوست
- افزایش مصرف فیبر غذایی مانند آلو، سیب با پوست، سبزیجات، حبوبات، و غلات کامل .
- نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز به‌ویژه هنگام افزایش مصرف فیبر؛ زیرا فیبر بدون آب کافی یبوست را بدتر می کند.
- فعالیت بدنی منظم.
- اختصاص دادن زمان مشخص برای اجابت مزاج، به‌ویژه پس از وعده غذایی، و پرهیز از نادیده گرفتن احساس دفع.
- کاهش استرس.
- کاهش مصرف غذاهای یبوست‌آور مانند فست‌فود، غذاهای فرآوری‌شده، گوشت قرمز و پنیر.
- استفاده از مواد طبیعی ملین مانند آلو خشک، تخم شربتی، خاکشیر با آب گرم، یا مصرف روزانه روغن زیتون به مقدار کم.
نکات پایانی
بیزاکودیل یک داروی مؤثر و قابل اعتماد برای درمان کوتاه‌مدت یبوست است، به‌ویژه در مواردی که نیاز به تخلیه سریع روده وجود دارد. با این حال، مصرف بلندمدت آن می‌تواند منجر به وابستگی، اختلالات الکترولیتی و کاهش عملکرد طبیعی روده شود. بنابراین، استفاده از بیزاکودیل باید با دقت، تحت نظر پزشک و همراه با اصلاح سبک زندگی صورت گیرد تا درمان یبوست پایدار و بدون عوارض باشد.
منبع:
Bisacodyl
