اختلال دوقطبی: بررسی علائم، تشخیص و درمان

اختلال دوقطبی(bipolar-disorder) باعث تغییر در خلق و خو، انرژی و سطح فعالیت می شود که به عنوان افسردگی شیدایی نیز شناخته می شود. این اختلال می تواند زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. اما بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، با درمان و حمایت مناسب، زندگی کامل و سازنده ای دارند. در این مقاله به علائم و علل ایجاد این بیماری و نحوه تشخیص و درمان آن می پردازیم.

اختلال دوقطبی چیست؟

اختلال دو قطبی یک وضعیت سلامت روان است که باعث تغییرات غیرعادی در تمرکز، خلق و خو، سطح فعالیت و انرژی فرد می شود. علائم اصلی اختلال دوقطبی، به صورت دوره های متناوب خلق و خوی بالا(شیدایی) و پایین(افسردگی) توصیف می شود. تغییرات در سطح انرژی، الگوهای خواب، توانایی تمرکز و سایر علائم می تواند به شدت بر رفتار، کار، روابط و سایر جنبه های زندگی فرد تأثیر بگذارد.

به طور متوسط، علائم این بیماری در حدود ۲۵ سالگی شروع می شود، اما می تواند در سال های نوجوانی یا بعد از آن نیز ظاهر شود و همه افراد را بدون در نظر گرفتن جنسیت تحت تاثیر قرار می دهد. اکثر مردم در برخی مواقع تغییرات خلقی را تجربه می کنند، اما تغییرات مربوط به اختلال دوقطبی شدیدتر از تغییرات خلقی معمولی است. همچنین برخی از افراد مبتلا به این اختلال، روان پریشی را تجربه می کنند که می تواند شامل توهمات و پارانویا باشد.

خلق و خوی فرد می تواند برای ماه‌ها یا سال‌ها ثابت باشد، به خصوص اگر برنامه درمانی را دنبال کند. درمان به بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک می کند تا کار کنند، درس بخوانند و زندگی کامل و پرباری داشته باشند. با این حال، اگر داروی خود را متوقف کنند، احتمال دارد که علائم بازگردند. برخی از جنبه های اختلال دوقطبی می تواند احساس خوبی در فرد ایجاد کند. در طول خلق و خوی بالا، آنها احتمالاً متوجه می شوند که اجتماعی تر، پرحرف تر و خلاق تر هستند.

علائم اختلال دوقطبی

علائم اختلال دوقطبی بین افراد متفاوت است و یک علامت می تواند چند روز یا چند هفته طول بکشد. برخی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، معمولا دوره های طولانی بدون علائم را تجربه می کنند. برخی افراد دیگر، احتمال دارد که علائم خلقی بالا و پایین را به طور همزمان یا متوالی تجربه کنند. شیدایی و هیپومانیا خلق و خوی بالا هستند. شیدایی عموماً شدیدتر از هیپومانیا است. علائم شیدایی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• افزایش انرژی و فعالیت
• احساس بی قراری
• خلق و خوی بیش از حد خوب یا سرخوشانه
• مسابقه دادن افکار، صحبت کردن سریع یا پریدن از یک فکر به فکر دیگر
• تحریک پذیری شدید
• مشکل در تمرکز
• احساس نیاز به خواب کمتر از حد معمول
• باورهای غیر واقعی به قدرت ها و توانایی های خود
• افزایش میل جنسی
• رفتارهایی که می تواند مضر، پرخاشگرانه یا خطرناک باشد
• انکار اینکه شاید چیزی اشتباه باشد

همچنین در طول یک دوره افسردگی، فرد احتمال دارد موارد زیر را تجربه کند:

• غم و اضطراب
• تغییرات در الگوی خواب مانند مشکل در به خواب رفتن، خیلی زود بیدار شدن یا بیش از حد خوابیدن
• بی قراری یا بی حالی
• مشکل در تمرکز یا تصمیم گیری
• آهسته صحبت کردن
• فراموشی
• عدم علاقه به فعالیت ها، حتی آنهایی که فرد معمولاً از آنها لذت می برد
• احساس ناتوانی در انجام کارهای ساده
• احساس بی ارزشی یا ناامیدی
• در موارد شدید، افکار یا رفتارهای خودکشی

روان پریشی

اگر دوره شیدایی یا افسردگی بسیار شدید باشد، احتمال دارد فرد علائم روان پریشی را تجربه کند. او احتمال دارد در تمایز بین خیال و واقعیت مشکل داشته باشد. بر اساس یک بررسی تحقیقاتی در سال ۲۰۲۲، بیش از ۵۰٪ افراد مبتلا به اختلال دوقطبی علائم روان پریشی را در مقطعی تجربه می کنند.

علائم روان پریشی می تواند شامل توهم، هذیان یا هر دو باشد. توهم زمانی است که کسی چیزی را می بیند، می شنود یا بو می کند که در آنجا نیست. هذیان زمانی است که شخص با وجود شواهدی مبنی بر دروغ بودن، چیزی را باور می کند.

انواع اختلال دوقطبی

سه نوع اختلال دوقطبی وجود دارد: اختلال دوقطبی I، اختلال دوقطبی II و سیکلوتیمیا. آنها بر اساس علائم و مدت زمان، معیارهای تشخیصی مختلفی دارند. اختلال دوقطبی I یک دوره افسردگی یا هیپومانیا است که می تواند قبل یا بعد از یک دوره شیدایی باشد. در اختلال دوقطبی II، فرد یک دوره هیپومانیا و یک دوره افسردگی را بدون تجربه شیدایی بالینی تجربه می کند. در نوع سیکلوتیمیا، فرد دارای علائم هیپومانیا و افسردگی است که معیارهای دوره های کامل هیپومانیا یا افسردگی را ندارد.

اختلال دوقطبی I

معیارهای اختلال دوقطبی I عبارتند از دوره های شیدایی که حداقل ۷ روز طول می کشد یا علائم شیدایی که به اندازه ای شدید هستند که نیاز به مراقبت های پزشکی فوری دارند. اپیزودهای افسردگی احتمالی در این نوع، معمولاً تا ۲ هفته طول می کشد. همچنین می تواند به صورت هر دو علائم شیدایی و افسردگی بروز دهد.

اختلال دوقطبی II

اختلال دوقطبی II شامل دوره های هیپومانیا است. افسردگی، معمولاً حالت غالب است. برای تشخیص اختلال دوقطبی II، فرد باید یک یا چند دوره افسردگی یا حداقل یک دوره هیپومانیک داشته باشد. هیچ تشخیص دیگری برای توضیح تغییرات خلقی وجود ندارد. فرد مبتلا به هیپومانیا می تواند احساس و عملکرد خوبی داشته باشد، اما خلق و خوی او ثابت نخواهد بود و خطر ابتلا به افسردگی وجود دارد.

سیکلوتیمیا

سیکلوتیمیا شکل خفیفی از اختلال دوقطبی است. این اختلال که به عنوان اختلال سیکلوتایمیک نیز شناخته می‌شود، شامل نشانه‌های عودکننده هیپومانیا و افسردگی است که به اندازه کافی شدید نیستند و یا آنقدر طول نمی‌کشند که به عنوان دوره‌های هیپومانیک یا افسردگی کامل شناخته شوند.

تشخیص اختلال دوقطبی

روانپزشک می تواند اختلال دوقطبی را با استفاده از معیارهای تعیین شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، تشخیص دهد. برای دریافت تشخیص اختلال دوقطبی I، فرد باید حداقل ۷ روز یا کمتر از ۷ روز علائم شیدایی شدید را تجربه کرده باشد که نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد. آنها همچنین احتمال دارد یک دوره افسردگی حداقل ۲ هفته ای داشته باشند.

برای تشخیص اختلال دوقطبی II، فرد باید حداقل یک چرخه هیپومانیا و افسردگی را تجربه کرده باشد. روانپزشک احتمال دارد یک معاینه فیزیکی انجام دهد و آزمایش های تشخیصی، از جمله آزمایش خون و ادرار را برای کمک به رد سایر علل علائم تجویز نماید.

تشخیص اختلال دوقطبی برای متخصص می تواند چالش برانگیز باشد. زیرا معمولاً افراد با خلق و خوی ضعیف نسبت به خلق و خوی بالا، بیشتر به دنبال درمان هستند. در نتیجه، تشخیص آن از افسردگی دشوار است. اگر فردی روان پریشی داشته باشد، یک متخصص احتمال دارد بیماری او را به عنوان اسکیزوفرنی تشخیص دهد.

درمان اختلال دوقطبی

تشخیص صحیح و یافتن درمان مناسب می تواند زمان بر باشد. هر فرد مبتلا به اختلال دوقطبی نیازهای متفاوتی دارد و علائم آن بسیار متفاوت است. هدف درمان، تثبیت خلق و خوی فرد و کاهش شدت علائم برای عملکرد موثر در زندگی روزمره است.

درمان، شامل ترکیبی از درمان‌ها مانند داروهای ضد روان پریشی، تثبیت کننده های خلق و خو، داروهای ضد افسردگی، درمان شناختی رفتاری (CBT)، درمان خانواده محور، یادگیری تشخیص علائم اولیه، ورزش کردن، مدیتیشن و مراقبت از خود مانند داشتن خواب با کیفیت ثابت می باشد.

علل ایجاد اختلال دوقطبی

به نظر می رسد که اختلال دوقطبی از ترکیبی از عوامل زیر ایجاد می شود:

1. عوامل ژنتیکی: اختلال دوقطبی در افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها به این عارضه مبتلا هستند، شایع تر است. در این حالت چندین ویژگی ژنتیکی می تواند درگیر باشد.
2. ویژگی‌های بیولوژیکی: عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی یا هورمون‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند، می تواند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.
3. عوامل محیطی: رویدادهای زندگی مانند سوء استفاده، استرس روانی، یک فقدان قابل توجه یا یک رویداد آسیب زا، می تواند باعث ایجاد یک دوره اولیه شود.

نکات پایانی

اختلال دوقطبی یک بیماری جدی سلامت روان است. این شامل تغییرات در خلق و خو، سطح انرژی و توجه، همراه با علائم دیگر است. این بیماری می تواند زندگی یک فرد را به شدت مختل کند، اما درمان می تواند چشم انداز و رفاه فرد را به شدت بهبود بخشد. احتمال دارد که درمان، تغییرات خلقی را به طور کامل حذف نکند اما همکاری نزدیک با یک روانپزشک می تواند علائم را قابل کنترل تر کند و کیفیت زندگی را به حداکثر برساند.