انواع COVID-19: چه چیزی جدید است و چرا ما هنوز نگران هستیم؟

بیماری کرونا ویروس ۲۰۱۹ (COVID-19) که توسط ویروس SARS-CoV-2 ایجاد می‌شود، یکی از مهم‌ترین بحران‌های بهداشتی جهان در دهه اخیر بوده است. از زمان شناسایی اولیه ویروس در اواخر سال ۲۰۱۹، جهش‌های مداوم این ویروس موجب پیدایش انواع جدیدی شده است که هر کدام ویژگی‌ها و پیامدهای خاصی داشته‌اند.

این مقاله به بررسی انواع مختلف COVID-19، اهمیت جهش‌های ویروس، و دلایل نگرانی‌های مداوم می‌پردازد.

تکامل ویروس SARS-CoV-2: چگونه سویه‌های جدید شکل می‌گیرند؟

ویروس‌ها، به‌ ویژه ویروس‌های RNA مانند SARS-CoV-2، در فرآیند تکثیر خود به طور طبیعی دچار جهش می‌شوند. این جهش‌ها عمدتاً تصادفی هستند و بسیاری از آن‌ها تأثیری بر ویژگی‌های ویروس ندارند. اما گاهی برخی از آن‌ها باعث ایجاد مزیت‌هایی برای ویروس می‌شوند. این مزیت‌ها می‌توانند شامل افزایش سرعت انتشار، فرار از سیستم ایمنی بدن یا مقاومت در برابر درمان‌ها باشند. زمانی که مجموعه‌ای از این جهش‌ها در ویروس انباشته شود، سویه‌های جدیدی با ویژگی‌های منحصر به فرد به وجود می‌آیند. این سویه‌ها می‌توانند تأثیرات متفاوتی بر گسترش بیماری، شدت آن، یا کارایی واکسن‌ها و درمان‌ها داشته باشند.

چند نوع سویه COVID-19 وجود دارد؟

تاکنون بیش از ۵۰ سویه COVID-19 شناسایی شده‌اند، هرچند برخی از آن‌ها دیگر در حال گسترش نیستند. در اواخر سال ۲۰۲۳، سازمان بهداشت جهانی ۹ سویه را به عنوان سویه‌های در حال گردش معرفی کرد.

اولین سویه‌های COVID-19

در اوایل سال ۲۰۲۰، محققان چینی متوجه شدند که ویروس کرونا در انسان‌ها دو نوع متفاوت دارد . محققان در حال بررسی تغییرات RNA ویروس کرونا در طول زمان بودند تا ارتباط انواع مختلف ویروس‌های کرونا را مشخص کنند. آن‌ها ۱۰۳ نمونه از ویروس جدید کرونا که از افراد جمع‌آوری شده بود را بررسی کردند و نتیجه این تحقیق نشان داد که ویروس‌های کرونا در انسان‌ها یکسان نیستند. دو نوع مختلف ویروس شناسایی شد که محققان آن‌ها را “L” و “S” نامیدند. این دو نوع تفاوت‌های جزئی در RNA ویروس داشتند. نوع S به نظر می‌رسد ابتدا ظاهر شده باشد، اما نوع L در اوایل شیوع بیماری بیشتر رایج بود.

طبقه‌بندی سویه‌های SARS-CoV-2

سازمان‌های بهداشتی سویه‌های SARS-CoV-2 را در سه دسته اصلی طبقه‌بندی می‌کنند:

1. سویه‌های مورد علاقه (Variants of Interest/ VOI)

این سویه‌ها شامل جهش‌هایی هستند که می‌توانند بر قابلیت انتقال بیماری، تشخیص آن یا پاسخ ایمنی بدن تأثیر بگذارند. شواهد کافی برای اثبات تهدید جدی آن‌ها در دست نیست، اما نیازمند نظارت هستند.

1. سویه‌های نگران‌کننده VOC) (Variants of Concern/

این گروه شامل سویه‌هایی است که شواهدی از افزایش قابلیت انتقال، شدت بیماری، کاهش اثر واکسن‌ها یا مشکلات در تشخیص آن‌ها وجود دارد. انواع این سویه ها به شرح زیر می باشد:

• نوع آلفا: شناسایی در سپتامبر ۲۰۲۰ انگلستان؛ با ۵۰٪ افزایش انتقال‌پذیری و فشار بیشتر بر سیستم‌های بهداشتی، با افزایش موارد بستری.
• نوع بتا: شناسایی در دسامبر ۲۰۲۰ آفریقای جنوبی؛ با کاهش اثربخشی برخی واکسن‌ها و مقاومت در برابر آنتی‌بادی‌ها.
• نوع گاما: شناسایی در ژانویه ۲۰۲۱ برزیل؛ با افزایش خطر عفونت مجدد در افراد قبلاً مبتلا.
• نوع دلتا: شناسایی در اکتبر ۲۰۲۰ هند؛ با ۶۰٪ افزایش انتقال‌پذیری نسبت به آلفا، افزایش مرگ‌ومیر و نیاز بیشتر به بستری.
• نوع اومیکرون: شناسایی در نوامبر ۲۰۲۱ آفریقای جنوبی؛ با جهش‌های متعدد در پروتئین اسپایک، کاهش اثربخشی واکسن‌ها، اما شدت کمتر بیماری در افراد واکسینه‌شده.

1. سویه‌های بسیار نگران‌کننده (Variants of High Consequence)

این دسته، سویه‌هایی را شامل می‌شود که اثرات قابل توجهی بر کاهش کارایی اقدامات بهداشتی، درمان‌ها، یا واکسن‌ها داشته باشند. خوشبختانه تا کنون هیچ سویه‌ای به طور قطعی در این گروه قرار نگرفته است، اما احتمال پیدایش آن‌ها وجود دارد.

علائم سویه‌های مختلف COVID-19

علائم اصلی کووید-۱۹ همچنان همانند قبل هستند:

• تب یا لرز
• سرفه
• خستگی
• مشکل در تنفس یا تنگی نفس
• دردهای بدنی
• سردرد
• گلودرد
• از دست دادن بویایی یا چشایی
• احتقان یا آبریزش بینی
• اسهال، تهوع یا استفراغ

با این حال، برخی سویه‌ها علائم متفاوتی ایجاد می‌کنند. برای مثال، در سویه دلتا، سرفه کمتر شایع شد و از دست دادن بویایی دیگر جزو ۱۰ علامت شایع قرار نداشت.

چرا جهش‌های ویروس SARS-CoV-2 نگران‌کننده هستند؟

• افزایش سرعت انتقال: سویه‌هایی مانند دلتا و اومیکرون توانایی بیشتری برای انتشار دارند و تلاش‌های مهار بیماری را دشوار می‌کنند. این موضوع منجر به افزایش تعداد موارد ابتلا و فشار بر سیستم‌های بهداشتی می‌شود.
• فرار ایمنی: برخی جهش‌ها، به‌ویژه در پروتئین اسپایک، اثربخشی آنتی‌بادی‌ها را کاهش می‌دهند. به عنوان مثال، جهش E484K در سویه‌های بتا و گاما باعث کاهش اثربخشی واکسن‌ها شد و ضرورت تزریق دوزهای تقویتی را بیشتر کرد.
• تأثیر بر تشخیص و درمان: برخی سویه‌ها باعث اختلال در عملکرد آزمایش‌های تشخیصی یا کاهش تأثیر آنتی‌بادی‌های مونوکلونال می‌شوند.
• چالش‌های سلامت عمومی: ظهور سریع سویه‌های جدید مدیریت همه‌گیری را پیچیده‌تر می‌کند و نیاز به تطبیق سریع واکسن‌ها، درمان‌ها و اقدامات غیر دارویی دارد.

ردیابی و پایش سویه‌های COVID-19

ردیابی و پایش سویه‌های جدید ویروس یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت همه‌گیری COVID-19 است. این اقدامات شامل موارد زیر می‌شود:

1. توالی‌یابی ژنتیکی فرایندی است که در آن ابتدا نمونه‌ای از ویروس از بیماران گرفته شده و RNA آن استخراج می‌شود. سپس توالی RNA خوانده شده و با اطلاعات قبلی مقایسه می‌شود. این کار به دانشمندان کمک می‌کند تا بفهمند ویروس چگونه تغییر کرده و چه سویه‌هایی در حال گسترش هستند و برای مدیریت بهتر بیماری و بهبود واکسن‌ها و درمان‌ها ضروری است.
2. نظارت جهانی به معنای پیگیری وضعیت ویروس‌ها در سراسر جهان توسط سازمان‌هایی مانند WHO و CDC است. این نظارت به شناسایی سویه‌های جدید کمک کرده و به کشورها امکان می‌دهد تا اقدامات پیشگیرانه و درمانی مناسبی اتخاذ کنند.
3. تجزیه‌وتحلیل تأثیر سویه‌ها به بررسی اثرات سویه‌های مختلف ویروس بر سلامت عمومی، واکسن‌ها، درمان‌ها و اقدامات پیشگیرانه می‌پردازد. این تجزیه‌وتحلیل شامل بررسی تغییرات در انتقال‌پذیری، شدت بیماری و پاسخ به درمان‌ها است. با شناسایی این تأثیرات، محققان می‌توانند تصمیمات بهتری برای مدیریت بیماری بگیرند و راهکارهای موثری برای پیشگیری و درمان توسعه دهند.
4. آگاهی عمومی و اطلاع‌رسانی در مورد بیماری‌ها، علائم و روش‌های پیشگیری مانند واکسن و ماسک برای جلوگیری از شیوع بیشتر ویروس است.این فرآیند معمولاً از طریق رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و سازمان‌های بهداشتی انجام می‌شود.
5. پیش‌بینی و آمادگی به معنای آماده‌سازی برای مقابله با تهدیدات بهداشتی آینده است. مدل‌سازی‌های علمی و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به کمک می‌آیند تا بتوان روندهای آینده را پیش‌بینی کرده و منابع لازم برای مقابله با افزایش موارد بیماری را تأمین کرد.

واکسن‌ها و سویه‌های COVID-19

واکسن‌ها همچنان رکن اصلی مقابله با COVID-19 هستند، اما ظهور سویه‌ها نیاز به تغییراتی در استراتژی‌های واکسیناسیون را برجسته کرده است:

• دوزهای تقویتی: دوزهای تقویتی سیستم ایمنی را تقویت کرده و به‌ویژه در برابر سویه‌های با فرار ایمنی مانند اومیکرون مؤثر هستند. واکسن‌های mRNA (فایزر و مدرنا) در پیشگیری از بیماری شدید ناشی از اومیکرون مؤثر بوده و دوز تقویتی باعث افزایش آنتی‌بادی‌ها و تقویت پاسخ ایمنی در برابر ویروس‌های جهش‌یافته می‌شود.
• واکسن‌های ویژه سویه‌ها: تولیدکنندگان واکسن، در حال طراحی واکسن‌های ویژه برای سویه‌های جدید مانند اومیکرون هستند تا محافظت بهتری در برابر این سویه‌ها فراهم کنند. این واکسن‌ها به‌روز شده‌اند تا اثربخشی بیشتری نسبت به واکسن‌های اولیه داشته و در برابر سویه‌های جدید مؤثرتر باشند.
• ایمنی ترکیبی: افرادی که هم واکسینه شده‌اند و هم مبتلا به کووید-۱۹ شده‌اند (ایمنی ترکیبی)، معمولاً محافظت بیشتری در برابر طیف وسیعی از سویه‌ها دارند. این ایمنی ترکیبی می‌تواند منجر به ایجاد سطح بالاتری از آنتی‌بادی‌ها و حافظه ایمنی شود که افراد را در برابر عفونت‌های بعدی مقاوم‌تر می‌کند.

چرا هنوز نگران COVID-19 هستیم؟

ما هنوز نگرانیم زیرا ویروس SARS-CoV-2 همچنان در حال جهش است و سویه‌های جدیدی با ویژگی‌های متفاوت ظهور می‌کنند. برخی از این سویه‌ها مقاومت بیشتری در برابر واکسن‌ها یا درمان‌ها دارند، یا انتقال‌پذیری بیشتری دارند که می‌تواند به افزایش موارد بیماری و فشار بر سیستم‌های بهداشتی منجر شود. علاوه بر این، اطلاعات علمی در مورد تأثیرات بلندمدت COVID-19 هنوز محدود است، و برخی از افراد ممکن است علائم طولانی‌مدت یا عوارض جانبی غیرمنتظره را تجربه کنند. بنابراین، ضرورت واکسیناسیون، نظارت دقیق و اقدامات پیشگیرانه همچنان مهم است تا از گسترش ویروس جلوگیری شود و سلامت عمومی حفظ گردد.

اقدامات برای کنترل انواع جدید COVID-19
برای کنترل سویه‌های جدید ویروس COVID-19، اقدامات مختلفی باید انجام شود:

• نظارت و ردیابی دقیق سویه‌ها از طریق توالی‌یابی ژنتیکی برای ارزیابی تغییرات ویروس و پیش‌بینی تأثیرات آن‌ها بر سلامتی.
• بروزرسانی واکسن‌ها یا دوزهای تقویتی برای افزایش کارایی در برابر سویه‌های جدید و مقاوم به واکسن.
• رعایت پروتکل‌های بهداشتی مانند رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، استفاده از ماسک، تهویه مناسب فضاها و شستن دست‌ها برای کاهش انتقال ویروس.
• آموزش و آگاهی عمومی درباره علائم، اقدامات پیشگیرانه و اهمیت واکسیناسیون و دوزهای تقویتی.
• گسترش تست‌های دقیق و دسترسی به درمان‌های مؤثر برای مبتلایان.
• مراقبت از افراد آسیب‌پذیر و افراد با بیماری‌های زمینه‌ای.

این اقدامات می‌توانند به کنترل بهتر انواع جدید COVID-19 و کاهش تأثیرات آن بر سلامت عمومی کمک کنند.

نکات پایانی

ظهور سویه‌های جدید SARS-CoV-2 نشان‌دهنده پویایی همه‌گیری کووید-۱۹ است. هرچند پیشرفت‌های چشمگیری در این مدت به دست آمده است، توانایی ویروس در سازگاری مداوم، چالش‌هایی ایجاد می‌کند. هوشیاری، انعطاف‌پذیری و همبستگی جهانی کلید مدیریت این تهدید در حال تحول است. با تکیه بر علم و تقویت همکاری‌ها، می‌توان تأثیر این ویروس را کاهش داد و به سوی آینده‌ای ایمن‌تر گام برداشت.