شایع ترین علت های کم بینایی و راهکارهای درمان آن

کم بینایی (Low Vision) وضعیتی است که در آن فرد با بهترین روش‌های اصلاح بینایی (عینک، لنز تماسی یا جراحی) همچنان دچار کاهش قابل‌توجه دید می‌شود و این امر فعالیت‌های روزمره او را محدود می‌کند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، در سال‌های اخیر بیش از 1 میلیارد نفر در جهان با درجاتی از اختلال بینایی مواجه‌اند که بخش اعظم آن قابل پیشگیری یا درمان است توجه به علل شایع و راهکارهای درمانی آنها می‌تواند کیفیت زندگی این بیماران را به‌صورت چشمگیری بهبود بخشد.

کم بینایی چیست؟

کم بینایی نوعی اختلال بینایی است که در آن قدرت دید فرد کمتر از ۲۰/۶۰ (۶/۱۸ در مقیاس متریک) است و با استفاده از عینک، لنز یا درمان‌های رایج قابل اصلاح کامل نیست. با این حال، فرد هنوز به‌طور کامل نابینا محسوب نمی‌شود و ممکن است توانایی‌هایی مانند تشخیص نور، شکل‌ها یا حرکت را حفظ کرده باشد.

این وضعیت می‌تواند مادرزادی (از بدو تولد) یا اکتسابی (در اثر بیماری، تصادف یا افزایش سن) باشد و یک یا هر دو چشم را درگیر می کند. کم بینایی می‌تواند بر فعالیت‌های روزمره مانند خواندن، نوشتن، رانندگی یا تشخیص چهره افراد تأثیر بگذارد.

افراد کم‌بینا معمولاً نیازمند استفاده از ابزارهای کمک‌بینایی، آموزش مهارت‌های زندگی مستقل و روش‌های جایگزین برای انجام فعالیت‌های روزمره هستند. مداخله به‌موقع، توان‌بخشی بینایی و حمایت عاطفی می‌تواند نقش مهمی در ارتقاء کیفیت زندگی این افراد ایفا کند.

کم بینایی چقدر شایع است؟

کم بینایی یکی از مشکلات رایج بینایی در جهان است که میلیون‌ها نفر را درگیر کرده است. بر اساس برآوردهای جهانی:

• حدود ۹۴ میلیون نفر به دلیل آب‌مروارید دچار اختلال در بینایی راه‌دور هستند.
• نزدیک به ۸۸.۴ میلیون نفر به علت خطاهای انکساری اصلاح‌نشده، مانند نزدیک‌بینی یا دوربینی، دچار کم بینایی اند.
• دژنراسیون ماکولای وابسته به سن (AMD) حدود ۸ میلیون نفر را تحت‌تأثیر قرار داده است.
• آب‌سیاه (گلوکوم) حدود ۷.۷ میلیون نفر را مبتلا کرده است.
• رتینوپاتی دیابتی نیز بر ۳.۹ میلیون نفر تأثیر گذاشته است.
• علاوه بر این، نزدیک‌بینی سنی (Presbyopia) با شیوعی حدود ۸۲۶ میلیون نفر، شایع‌ترین عامل اختلال در دید نزدیک محسوب می‌شود.

این آمارها نشان می‌دهند که کم بینایی نه‌تنها یک مشکل فردی، بلکه یک چالش مهم سلامت عمومی در سطح جهان است که نیازمند توجه، آموزش، پیشگیری و دسترسی به خدمات درمانی و توان‌بخشی مناسب می‌باشد.

شایع‌ترین علت‌های کم بینایی

کم بینایی می‌تواند ناشی از اختلالات مختلف چشمی باشد که هر یک به‌نحوی مانع عملکرد طبیعی سیستم بینایی می‌شوند. از جمله شایع‌ترین علل کم بینایی در جهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. آب مروارید (Cataract)

آب‌مروارید زمانی رخ می‌دهد که عدسی شفاف چشم به‌تدریج کدر می‌شود. این کدورت معمولاً به مرور زمان ایجاد می‌شود و باعث تاری دید، حساسیت به نور، دوبینی و تغییر مداوم شماره عینک می‌گردد.

علت اصلی آب‌مروارید، افزایش سن است، اما می‌تواند به دلیل ضربه به چشم، دیابت، مصرف داروهای کورتونی، تابش شدید نور آفتاب یا دلایل ژنتیکی نیز بروز کند.

در مراحل اولیه با عینک قابل مدیریت است، اما در مراحل پیشرفته تنها جراحی و تعویض عدسی چشم راه‌حل مؤثر محسوب می‌شود.

2. دژنراسیون ماکولای وابسته به سن (AMD)

AMD یک بیماری مزمن چشمی است که ناحیه ماکولا (مرکز شبکیه) را درگیر می‌کند؛ ناحیه‌ای که مسئول دید مرکزی و دقیق است. این بیماری معمولاً در افراد بالای ۵۰ سال رخ می‌دهد و به دو نوع تقسیم می‌شود:

• خشک: شایع‌تر و پیشرفت آهسته‌تری دارد.
• مرطوب: خطرناک‌تر است و می‌تواند به سرعت باعث کاهش شدید دید مرکزی شود.

علائم اولیه شامل تاری دید مرکزی، خمیدگی خطوط مستقیم و مشکل در خواندن یا تشخیص چهره‌ها است. مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها، اجتناب از سیگار و معاینات منظم می‌توانند روند پیشرفت را کند کنند.

3. خطاهای انکساری اصلاح‌نشده (Uncorrected Refractive Errors)

این اختلالات به‌دلیل نقص در انکسار نور در چشم به‌وجود می‌آیند و شامل موارد زیر هستند:

• نزدیک‌بینی (Myopia): فرد اجسام نزدیک را واضح می‌بیند اما اجسام دور تار هستند.
• دوربینی (Hyperopia): اجسام دور بهتر دیده می‌شوند ولی دید نزدیک تار است.
• آستیگماتیسم: انحنای نامنظم قرنیه یا عدسی باعث تاری دید در همه فواصل می‌شود.

اگر این خطاها اصلاح نشوند (مثلاً با عینک، لنز یا جراحی لیزر)، می‌توانند در فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کنند و به‌ویژه در کودکان باعث تنبلی چشم (آمبلیوپی) شوند.

4. گلوکوم (Glaucoma)

گلوکوم گروهی از بیماری‌های چشمی است که با افزایش فشار داخل چشم همراه‌اند. این فشار بالا به تدریج به عصب بینایی آسیب می‌زند.
مشکل اینجاست که گلوکوم در مراحل اولیه بدون علامت است و فرد متوجه کاهش دید نمی‌شود تا زمانی که آسیب پیشرفته باشد.
اولین نواحی دید که آسیب می‌بینند، دید محیطی است؛ به همین دلیل فرد فقط در اواخر بیماری دچار “دید تونلی” می شود.
درمان شامل استفاده از قطره‌های کاهنده فشار، لیزر یا جراحی است و کنترل منظم فشار چشم بسیار مهم است.

5. رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy)

یکی از عوارض جدی دیابت کنترل‌نشده است که در آن عروق خونی شبکیه آسیب می‌بینند. در مراحل اولیه، بدون علامت می باشد. اما در صورت پیشرفت، می‌تواند منجر به:

• خونریزی در چشم، ایجاد رگ‌های غیرطبیعی
• ادم ماکولا (تورم ناحیه دید دقیق)
• کاهش شدید و ناگهانی بینایی

پیشگیری شامل کنترل دقیق قند خون، فشار خون و چربی خون و نیز معاینات سالانه چشم برای افراد دیابتی است. لیزر، تزریق دارو داخل چشم و جراحی روش‌های رایج درمان آن هستند.

6. نزدیک‌بینی سنی (Presbyopia)

این یک پدیده طبیعی ناشی از پیری عدسی چشم است که توانایی تمرکز بر اشیای نزدیک را کاهش می‌دهد. معمولاً از حدود ۴۰ سالگی شروع می‌شود و با افزایش سن تشدید می‌گردد.
علائم آن شامل تاری دید هنگام مطالعه، نیاز به دور کردن کتاب از چشم و خستگی چشم است.
این مشکل با استفاده از عینک مطالعه یا عینک‌های دوکانونی/چندکانونی قابل اصلاح است و برخلاف سایر علل، با کم بینایی جدی یا آسیب به ساختار چشم همراه نیست.

7. بیماری‌های مادرزادی و ژنتیکی

برخی از افراد از زمان تولد به دلیل ناهنجاری‌های ژنتیکی یا نقص‌های ساختاری چشم، دچار کم بینایی هستند. از جمله:

• آتروفی عصب بینایی: که باعث انتقال ناقص پیام‌های بینایی به مغز می‌شود.
• آلبینیسم: که به دلیل کمبود رنگ‌دانه در چشم با اختلال در رشد طبیعی شبکیه همراه است.
• رتینیت پیگمنتوزا: یک بیماری ژنتیکی پیشرونده که شبکیه را به‌تدریج تخریب می‌کند.

در این موارد، درمان قطعی وجود ندارد، اما استفاده از ابزارهای کمک‌بینایی، آموزش بینایی باقیمانده و توان‌بخشی بینایی می‌تواند به بهبود عملکرد روزمره فرد کمک کند.

کپسول مگاویژن پلاس هلث اید 30 عددی
264,000 تومان

ابزارها و روش‌های توانبخشی برای بیماران مبتلا به کم بینایی

کم بینایی لزوماً به معنای ناتوانی کامل در دیدن نیست. بسیاری از افراد کم‌بینا با کمک ابزارهای خاص و آموزش‌های توانبخشی می‌توانند استقلال، کیفیت زندگی و مشارکت اجتماعی خود را به‌طور قابل توجهی حفظ یا بهبود دهند.

در ادامه با مهم‌ترین ابزارها و روش‌های توانبخشی آشنا می‌شویم:

1. ابزارهای کمک‌بینایی (Low Vision Aids)

این وسایل به تقویت باقی‌مانده‌ی بینایی بیمار کمک می‌کنند:

• ذره‌بین‌های نوری یا دیجیتال: برای مطالعه، مشاهده برچسب دارو یا دیدن جزئیات.
• عینک‌های تلسکوپی: برای دیدن از راه دور یا مطالعه؛ در برخی کشورها حتی برای رانندگی نیز مجاز هستند.
• سیستم‌های بزرگ‌نمایی دیجیتال (مانند CCTV): دارای دوربین و مانیتور برای نمایش بزرگ‌شده‌ی متون و اشیاء.
• نرم‌افزارهای بزرگنمایی صفحه و صفحه‌خوان‌ها (JAWS، NVDA، VoiceOver): برای خواندن متون دیجیتال با صدا.
• کتاب‌های چاپ‌درشت، گویا یا بریل: بسته به نیاز فرد و سطح بینایی.
• لامپ‌های روشنایی متمرکز: برای بهبود وضوح دید در محیط‌های کم‌نور.

2. آموزش‌های توانبخشی و مهارت‌های تطبیقی

• آموزش استفاده بهینه از دید باقی‌مانده: مانند تمرین تمرکز بر نقاط سالم شبکیه یا اسکن محیط.
• ناوبری و جهت‌یابی: شامل استفاده از عصای سفید، سگ‌های راهنما (در کشورهای پیشرفته)، یا آموزش‌های حرکتی مستقل.
• کاردرمانی بینایی: آموزش انجام امور روزمره مانند آشپزی، خرید، مطالعه یا مدیریت امور مالی با تطبیق محیط و استفاده از سرنخ‌های بصری و لمسی.

3. فناوری‌های نوین

• اپلیکیشن‌های تلفن همراه: برای شناسایی رنگ، تشخیص چهره، خواندن متن، تشخیص اسکناس یا مسیریابی صوتی.
• عینک‌های هوشمند یا واقعیت افزوده (مانند eSight و OrCam): برای تقویت دید از طریق پردازش و نمایش تصویری پیشرفته.
• دستگاه‌های OCR: اسکن و خواندن متن‌های چاپی با صدای بلند برای مطالعه سریع و مستقل.

4. اصلاح و مناسب‌سازی محیط زندگی و کار

• افزایش کنتراست رنگی: برای جداسازی بهتر اجسام و سطوح (مثلاً لبه پله‌ها یا ظروف آشپزخانه).
• نورپردازی مناسب: استفاده از نور سفید، یکنواخت و غیر بازتابی در محل مطالعه و کار.
• سازماندهی وسایل: قرارگیری منظم وسایل با نشانه‌های لمسی یا برچسب‌های خوانا برای سهولت استفاده.

5. مداخلات پزشکی و جراحی (در موارد خاص)

• اصلاح طبی: تجویز عینک یا لنز تماسی ویژه توسط چشم‌پزشک یا اپتومتریست.
• جراحی‌ها: مانند برداشتن آب مروارید (با روش فیکو و تعویض عدسی)، جراحی گلوکوم (لیزر یا فیلترگذاری)، یا پیوند قرنیه.
• دارودرمانی: شامل استفاده از قطره‌های چشمی برای کنترل فشار چشم، یا تزریق داروهایی مثل Anti-VEGF در بیماری‌هایی چون دژنراسیون ماکولا یا رتینوپاتی دیابتی.

6. حمایت‌های روانی و اجتماعی

• مشاوره روانشناختی: برای پذیرش شرایط جدید و مقابله با افسردگی یا اضطراب.
• گروه‌های حمایتی: برای تبادل تجربه، آموزش مهارت‌های مقابله و ارتقای اعتمادبه‌نفس.
• آموزش خانواده و مراقبان: برای درک نیازهای فرد کم‌بینا و افزایش مشارکت او در فعالیت‌های روزمره.

7. خدمات تخصصی توانبخشی بینایی

در بسیاری از کشورها، مراکز توانبخشی بینایی با تیم‌های چندرشته‌ای شامل اپتومتریست، کاردرمانگر بینایی، روانشناس، مددکار اجتماعی و مربیان بینایی، برنامه‌های جامع و اختصاصی برای هر فرد تدوین می‌کنند.

پیشگیری از کم بینایی

کم بینایی در بسیاری از موارد قابل پیشگیری یا کنترل است، به‌ویژه اگر در مراحل اولیه شناسایی و درمان شود. رعایت نکات زیر می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت بینایی ایفا کند:

• معاینات منظم چشمی: انجام معاینه جامع چشم، به‌ویژه پس از ۴۰ سالگی، برای شناسایی زودهنگام بیماری‌هایی مانند گلوکوم، آب‌مروارید و دژنراسیون ماکولا ضروری است. در کودکان و سالمندان، غربالگری منظم بینایی به پیشگیری از اختلالات پایدار بینایی کمک می‌کند.
• کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: دیابت، فشار خون بالا و چربی خون از مهم‌ترین عوامل آسیب‌زا برای عروق شبکیه چشم هستند. کنترل منظم این بیماری‌ها از بروز عوارضی چون رتینوپاتی دیابتی، خونریزی چشمی و سکته‌های شبکیه جلوگیری می‌کند.
• تغذیه سالم و غنی از ریزمغذی‌ها: مصرف مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌های A، C، E و اسیدهای چرب امگا-۳ در حفظ عملکرد شبکیه و جلوگیری از پیری چشم مؤثر است.
• ترک سیگار: سیگار یکی از عوامل اصلی در ایجاد دژنراسیون ماکولا و آب‌مروارید است. ترک سیگار خطر ابتلا به بیماری‌های تحلیل‌برنده چشم را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.
• محافظت از چشم در برابر اشعه UV: استفاده از عینک آفتابی استاندارد با فیلتر UV و پوشش مناسب، از آسیب‌های ناشی از نور خورشید به عدسی و شبکیه جلوگیری می‌کند.
• آموزش، آگاه‌سازی و دسترسی به خدمات: ارتقای آگاهی عمومی درباره بهداشت بینایی، علائم هشداردهنده و اهمیت معاینات چشمی نقش کلیدی در پیشگیری دارد.توسعه خدمات غربالگری و درمان در مناطق محروم و روستایی می‌تواند از پیشرفت بیماری‌های بینایی قابل پیشگیری جلوگیری کند.

نکات پایانی

کم بینایی علل متنوعی دارد که برخی از آن‌ها قابل پیشگیری یا درمان‌اند. تشخیص زودهنگام و پیگیری منظم نقش کلیدی در کنترل روند کاهش بینایی و ارتقای کیفیت زندگی افراد مبتلا دارد. بهره‌گیری از درمان‌های نوین، همراه با توانبخشی بینایی، می‌تواند به حفظ استقلال و فعالیت روزمره‌ی بیماران کمک شایانی کند.

منبع:

Blindness and vision impairment