علائم سیاه زخم چیست و چگونه درمان می شود؟

سیاه‌زخم (Anthrax) یکی از بیماری‌های عفونی نادر اما جدی است که ناشی از باکتری‌های Bacillus anthracis می‌باشد. این بیماری هم در انسان‌ها و هم در حیوانات مشاهده می‌شود و از طریق تماس مستقیم با حیوانات آلوده، مصرف محصولات حیوانی فاسد یا استنشاق هاگ‌های باکتری به بدن منتقل می‌شود.

با وجود خطرات جدی ناشی از این بیماری، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و نقش حیاتی در کنترل و پیشگیری از شیوع آن داشته باشد.

سیاه زخم چیست؟

سیاه‌زخم یک بیماری عفونی جدی و نادر است که ناشی از باکتری Bacillus anthracis می‌باشد. این بیماری عمدتاً در حیوانات دامی مانند گاو و گوسفند دیده می‌شود و به انسان‌ها نیز از طریق تماس مستقیم با حیوانات آلوده، مصرف محصولات حیوانی فاسد یا استنشاق هاگ‌های باکتری منتقل می‌شود. سیاه‌زخم به صورت‌های پوستی، ریوی و گوارشی بروز می‌کند و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند عوارض شدید و حتی مرگبار به همراه داشته باشد.

این بیماری معمولاً در چهار شکل مختلف دیده می‌شود:

• سیاه زخم پوستی : این حالت که رایج ترین نوع این بیماری می باشد، معمولاً از طریق تماس با پوست حیوانات آلوده یا فرآورده‌های دامی آلوده (مانند پشم، گوشت یا پوست) رخ می‌دهد.
• سیاه زخم گوارشی: خوردن گوشت نپخته یا آلوده از حیوانات بیمار می‌تواند باعث بروز سیاه زخم گوارشی شود.
• سیاه زخم استنشاقی (ریوی): زمانی که فرد هاگ‌های باکتری را از طریق هوا استنشاق کند، این بیماری به شکل ریوی ظاهر می‌شود که شدیدترین نوع آن محسوب می‌شود.
• سیاه زخم تزریقی: این روش عمدتاً در افرادی که از مواد مخدر تزریقی استفاده می‌کنند، مشاهده می‌شود و علائم شدیدی را به دنبال دارد.

هاگ‌های باکتری Bacillus anthracis در شرایط محیطی نامساعد می‌توانند سال‌ها زنده بمانند. این هاگ‌ها می‌توانند از طریق تماس مستقیم با پوست، استنشاق یا مصرف غذاهای آلوده، وارد بدن شوند و بیماری ایجاد کنند.

مکانیسم بروز سیاه زخم و مراحل پیشرفت بیماری

1. ورود اسپورها و فعال شدن آن‌ها: اسپورهای Clostridium chauvoei معمولاً از طریق جراحات کوچک یا زخم‌های سطحی به بدن وارد می‌شوند و در این محیط های کم‌اکسیژن (زخم های بدن) ، فعال می‌شوند و تبدیل به باکتری زنده می‌شوند.
2. تکثیر باکتری و انتشار آن در بدن: باکتری‌ها شروع به رشد می‌کنند و در بدن گسترش می‌یابند. آن‌ها وارد سلول‌های دفاعی (ماکروفاژها) شده و به سیستم گردش خون و غدد لنفاوی می‌رسند.
3. تولید سموم قوی (توکسین‌ها): این سموم باعث تورم، آسیب به سلول‌ها و تخریب بافت‌ها می‌شوند. دو نوع اصلی سم وجود دارد:

• سم ورم‌آور (ادم توکسین) که باعث تجمع مایع و التهاب می‌شود.
• سم کشنده (کشنده توکسین)که باعث مرگ سلولی و از بین رفتن بافت‌ها می‌شود.

1. آسیب شدید به بدن:

• اگر نوع پوستی باشد ، زخم سیاه‌رنگ روی پوست ایجاد می‌شود.
• اگر نوع ریوی باشد ، باعث تنگی نفس شدید، خونریزی داخلی و حتی مرگ می‌شود.
• اگر نوع گوارشی باشد ، باعث اسهال خونی، دل‌درد شدید و مشکلات گوارشی خطرناک می‌شود.

سیاه‌ زخم می‌تواند خیلی سریع پیشرفت کند، اما اگر زود تشخیص داده شود، با آنتی‌بیوتیک قابل درمان است. مهم است که اگر در محیط‌های پرخطر هستید (مثلاً تماس با حیوانات یا پشم و پوست آلوده)، نکات بهداشتی را رعایت کنید تا از عفونت جلوگیری شود.

علائم سیاه زخم

سیاه‌زخم از چهار مسیر رایج منتقل می‌شود که هر کدام با علائم و نشانه‌های متفاوتی همراهند. در اکثر موارد، علائم ظرف شش روز پس از قرارگیری در معرض باکتری ظاهر می‌شوند؛ اگرچه علائم مربوط به سیاه‌زخم ریوی ممکن است بیش از شش هفته طول بکشند تا نمایان شوند.

۱٫ سیاه زخم پوستی

سیاه‌زخم پوستی در ابتدا با ظهور یک گره یا تاول کوچک در محل آسیب یا زخم آغاز می‌شود. به تدریج، این زخم گسترش یافته و مرکز آن به رنگ سیاه (نکروز) درمی‌آید، در حالی که نواحی اطراف آن قرمز و متورم می‌شوند. این عفونت معمولاً با درد کم همراه بوده و گاهی باعث خارش می شود.

۲٫ سیاه زخم گوارشی

این عفونت معمولا از گلو تا روده بزرگ ادامه می یابد. علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر می باشد:

• تهوع
• استفراغ
• درد شکمی
• سردرد
• از دست دادن اشتها
• تب
• اسهال شدید و خونی در مراحل پیشرفته
• گلودرد و دشواری در بلع
• تورم گردن

۳٫ سیاه زخم ریوی یا استنشاقی

سیاه‌زخم ریوی در ابتدا با علائمی شبیه به سرماخوردگی یا آنفولانزا مانند گلودرد، تب خفیف، خستگی، درد عضلانی و سرفه آغاز می‌شود.

با گذشت زمان، بیماری پیشرفت کرده و علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، تهوع، سرفه همراه با خون و بلع دردناک ظاهر می‌شود.

در مراحل شدیدتر، فرد دچار تب بالا، مشکل جدی در تنفس و شوک ناشی از فروپاشی سیستم گردش خون می شود. در برخی موارد، عفونت به مننژیت (التهاب پوشش مغز و نخاع) منجر شده و خطر مرگ را افزایش می‌دهد.

۴٫ سیاه زخم تزریقی

در افرادی که از داروهای تزریقی آلوده استفاده می‌کنند، محل تزریق دچار التهاب شدید، درد و نکروز (مرگ بافت) می شود.

علائم اولیه شامل:

• تورم و قرمزی در محل تزریق
• نارسایی چند ارگان
• شوک سپتیک
• مننژیت

روش‌های تشخیص سیاه زخم

تشخیص سیاه‌زخم به دلیل شباهت برخی علائم آن با سایر بیماری‌ها نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارد. پزشکان از روش‌های مختلفی برای تأیید عفونت استفاده می‌کنند، از جمله:

• آزمایش‌های خون: نمونه خون برای بررسی وجود باکتری Bacillus anthracis یا سموم آن آزمایش می‌شود.
• کشت میکروبی: از مایعات بدن (مانند خون، بزاق، یا ترشحات زخم) نمونه‌گیری شده و در محیط‌های آزمایشگاهی برای رشد باکتری کشت داده می‌شود.
• آزمایش PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز): این روش ژنتیکی برای شناسایی DNA باکتری سیاه‌زخم در نمونه‌های بالینی استفاده می‌شود و دقت بالایی دارد.
• آزمایش‌های تصویربرداری: در سیاه‌زخم ریوی، پزشک از رادیوگرافی قفسه سینه یا سی‌تی اسکن برای بررسی علائمی مانند بزرگ شدن غدد لنفاوی قفسه سینه یا تجمع مایعات در ریه‌ها استفاده می کند.
• نمونه‌گیری از پوست یا بافت: در موارد سیاه‌زخم پوستی، نمونه‌ای از زخم برای بررسی باکتری یا سم آن گرفته می‌شود.
• تست مایع نخاعی: در موارد مشکوک به مننژیت ناشی از سیاه‌زخم، نمونه مایع نخاعی (از طریق پونکسیون کمری) برای بررسی وجود باکتری آزمایش می‌شود.

روش‌های درمان سیاه زخم

درمان سیاه‌زخم به نوع عفونت و شدت آن بستگی دارد. در اغلب موارد، درمان‌های زیر به کار گرفته می‌شود:

• آنتی‌بیوتیک‌های قوی: استفاده از آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سیپروفلوکساسین و داکسی‌سایکلین به‌عنوان درمان اصلی برای همه انواع سیاه‌زخم توصیه می‌شود. در موارد شدید، معمولا ترکیبی از چندین آنتی‌بیوتیک به‌کار می رود.
• ضدتوکسین‌ها: در موارد شدید که اثر سم‌های تولیدی باکتری به شدت دیده می‌شود، استفاده از داروهای ضدتوکسین می‌تواند به کاهش آسیب‌های ناشی از سموم کمک کند.
• درمان حمایتی: در موارد سیاه‌زخم ریوی و گوارشی که احتمال می رود منجر به شوک یا نارسایی اندام شوند، مراقبت‌های ویژه در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) از اهمیت بالایی برخوردار است. این مراقبت‌ها شامل پشتیبانی از عملکرد قلب و ریه و تنظیم فشار خون می‌باشد.
• مراقبت‌های موضعی و جراحی: در سیاه‌زخم پوستی، علاوه بر درمان سیستمیک با آنتی‌بیوتیک، مراقبت دقیق از زخم شامل تمیزسازی و در صورت نیاز جراحی به حذف بافت‌های آلوده انجام می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سیاه‌زخم هستند؟

• کشاورزان و افرادی که با دام و دامداری سروکار دارند.
• اعضای نظامی و مسافرانی که به کشورهایی سفر می‌کنند که مشکل سیاه‌زخم در آن‌ها گزارش شده است.
• پژوهشگران و کارکنان آزمایشگاهی که به مطالعه این باکتری می‌پردازند.
• دامپزشکان شاغل در زمینه‌ی مراقبت از دام‌های آلوده.
• کارکنان کارخانه‌های پشم، دباغی و کشتارگاه.
• سازندگان طبل که از پوست حیوانات استفاده می‌کنند.
• مصرف‌کنندگان هروئین.

نکاتی برای پیشگیری از سیاه زخم

برای پیشگیری از سیاه‌زخم می‌توان از اقدامات زیر استفاده کرد:

• استفاده از لباس و تجهیزات محافظ هنگام کار با حیوانات یا محصولات دامی مشکوک.
• انجام واکسیناسیون برای افراد در معرض خطر (مانند دامداران، کارکنان صنعت چرم و فرآوری گوشت) و همچنین واکسیناسیون دام‌ها در مناطق پرخطر.
• نظارت منظم بر سلامت حیوانات و اجرای برنامه‌های واکسیناسیون دام، تا از بروز و انتشار بیماری جلوگیری شود.
• ارتقای سطح اطلاعات افراد شاغل در حوزه دام و کشاورزی درباره علائم، روش‌های انتقال و پیشگیری از سیاه‌زخم.
• استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب و رعایت اصول بهداشتی در آزمایشگاه‌ها و محل‌های مربوط به دامداری.
• اطمینان از پخت و پز صحیح و کامل گوشت حیوانات برای جلوگیری از انتقال بیماری از طریق مصرف غذایی.
• از بین بردن لاشه حیوانات آلوده با روش‌های مناسب و ضدعفونی کردن مکان‌هایی که احتمال آلودگی دارند.

با رعایت این نکات، می‌توان به طور مؤثری از بروز و گسترش سیاه‌زخم جلوگیری کرد.

نکات پایانی

سیاه زخم یک بیماری جدی است که در صورت شناسایی زودهنگام و درمان به‌موقع، می‌توان از عوارض شدید آن جلوگیری کرد. رعایت نکات بهداشتی، واکسیناسیون در افراد در معرض خطر و آگاهی از روش‌های انتقال، می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری داشته باشد. با توجه به اینکه سیاه زخم می‌تواند به عنوان یک عامل بیوتروریسم نیز استفاده شود، شناخت دقیق علائم و روش‌های درمان آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

منبع:

What are the symptoms of anthrax and how is it treated