مرحله‌ای تازه در روابط عربستان و آمریکا

انتظار می رود، این تصمیم در شرایطی که اروپا و ایالات متحده با افزایش بهای انرژی دست و پنجه نرم می کنند، به تعمیق بحران منجر شود اما فراتر از آن میتواند نشانه ای از تغییر رویکرد عربستان سعودی در اتحاد دیرینه خود با ایالات متحده تعبیر شود؛ تغییری که پیش از این هم با ارتقای سطح مناسبات تجاری و همکاری های نظامی میان پکن و ریاض تردیدهایی پیرامون آن وجود داشت.

در واکنش به این اقدام عربستان سعودی، مقامات دولت بایدن حملات لفظی کم سابقه ای را علیه این کشور آغاز کرده اند. هیچ وقت توقع نمی رفت که دولت بایدن روابط کاملاً حسنه ای با عربستان سعودی داشته باشد. نقش محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در قتل جمال خاشقچی، از همان ابتدای رقابت های انتخاباتی ۲۰۲۰ ریاست جمهوری آمریکا، جو بایدن را واداشته بود که موضعی روشن در برابر ریاض اتخاذ کند.

موضعی که بعدها در عمل به حاشیه رفت و همچنان نیاز متقابل آمریکا و عربستان سعودی به مسائل جانبی برتری گرفت. بسیاری از ناظران معتقدند که عربستان سعودی به رغم این موضوع، احساس خوشایندی به دولت دموکرات در واشنگتن ندارد و شیوه نگاه دولت های جمهوری خواه را به امور جهانی ترجیح می دهد. تاکید حداقل ظاهری دولت بایدن به ارزش های دموکراتیک و حقوق بشر در حالیکه مشی ملایم تری در مواجهه های سیاسی با کشورهای متخاصم از جمله ایران دارد، یکی از این دلایل شمرده شده است.

با این حال، پرنس خالد بن سلمان گفته که این تصمیم سعودی تنها دلایل اقتصادی داشته است. در آخرین واکنش ها، دولت بایدن اقدام متقابل را به بازگشت اعضای کنگره از تعطیلات موکول کرده و وعده داده است که واکنش مقتضی را به تایید هر دو حزب خواهد رساند. تاکنون پیشنهاد شده که فروش تسلیحات به عربستان سعودی تا یکسال متوقف شود؛ مگر آنکه عربستان سعودی در تصمیم خود تجدید نظر کند.

در همین حال، ریچارد بلومنتال سناتور ارشد حزب دموکرات نیز از احتمال انتقال تسلیحات با تکنولوژی بالا که آمریکا در اختیار عربستان سعودی گذاشته به روسیه ابراز نگرانی کرده است. اتفاقی که در صورت تحقق، میتواند روابط عربستان سعودی و آمریکا به دوران تاریکی هدایت کند که تا امروز سابقه نداشته است.

در نگاهی عمیق تر، تصمیم اخیر ریاض می تواند ریشه در تلاش محمد بن سلمان در ارائه تصویری مستقل، مقتدر و جاه طلب از خود داشته باشد که برخلاف کلیشه های مرسوم، فرمانبردار آمریکا نیست. این تصویر نه تنها برای جوانان ملی گرای سعودی بلکه برای اسلام گرایان وهابی که سالها خاندان سعودی را به اتهام پیروی و میزبانی از آمریکا سرزنش کرده اند، جذاب است. بعلاوه، ممکن است که این پیام، مخاطبانی در میان کشورهای منطقه هم داشته باشد.

معرفی عربستان سعودی تحت رهبری محمد بن سلمان به منزله یک قدرت منطقه ای مستقل از آمریکا که حتی توانایی ایستادگی در برابر خواسته های آن را دارد، حیثیت تازه ای به عربستان می بخشد که نقش آفرینی های بزرگتر آن را قابل درک می کند. اما این تنها دلیل نیست.

رهبران عربستان سعودی مانند بسیاری دیگر از کشورهای این منطقه در جهان عرب و فراسوی آن دریافته اند که با پایان گرفتن جهان تک قطبی، به شکل گریزناپذیری نفوذ چین و روسیه چنان رو به افزایش گذاشته که هیچ کنشگری نمی تواند آن را نادیده بگیرد.

با نزدیک شدن ایران به محور چین و روسیه در حالیکه آمریکا توانایی و انگیزه کمتری برای تکرار نقش حمایت گرایانه خود در قرن بیستم دارد، شاید عربستان سعودی به شیوه هایی اندیشیده باشد که ارزش استراتژیک خود را برای پکن و مسکو افزایش دهد و از این طریق، از اهمیت ایران برای دو قدرت بزرگ بکاهد.

اگر عربستان در این راه به موفقیت برسد، می تواند به میانجی گری این کشورها در حل و فصل اختلافات خود با ایران و شاید جایگزین کردن تکیه گاه آمریکا با بازیگرانی به مراتب جسور و با انگیزه تر امیدوار باشد. با این وجود به نظر نمی رسد رهبران سعودی چنان خیره‌سرانه به این دگرگونی متهورانه دست ببرند.

بیشتر محتمل است که با نزدیک شدن به چین و روسیه نه تنها گزینه همکاری عمیق تر استراتژیک میان خود و این کشورها را زنده نگه دارد بلکه از فرصت هایی بهره بگیرد که هراس ناشی از پیوستن عربستان به این محور در حال شکل گیری ایجاد می کند.

در دنیایی که عدم قطعیت و سیال بودن ترتیبات بین المللی وجه غالب روابط میان ملت هاست، برگزیدن یک سیاست خارجی منعطف، برای بسیاری از کشورها سودمند بوده است و شاید امروز عربستان سعودی دلیلی نمی بیند که یکی از کشورها نباشد.

در مجموع، آمریکا و عربستان سعودی بیش از آن به هم متکی بوده اند که آمادگی گسستی ناگهانی را داشته باشند و همچنان بیش از آن به هم نیاز دارند که کدورت های موقت، سایه ای همیشگی بر روابط آن دو بیاندازد.

با تمام این احوال، نمی توان این واقعیت را در نظر نگرفت که مشابه بسیاری دیگر از روابط سنتی که پیش از این می شناختیم، مناسبات ریاض و واشنگتن هم دوران و مرحله تازه ای را آغاز کرده که هنوز نمی دانیم چه شمایلی در آینده خواهد یافت.

۳۱۱۳۱