همه چیز درباره دیابت بارداری

دیابت بارداری یا GDM نوعی دیابت است که در دوران بارداری به وجود می‌آید و معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود. این نوع دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن نتواند به‌طور کامل انسولین تولید کند یا از آن به درستی استفاده کند، که نتیجه‌اش بالا رفتن سطح قند خون در دوران بارداری است. این وضعیت علاوه بر تأثیر بر سلامت مادر، می‌تواند عوارض جدی بر سلامت جنین نیز داشته باشد.

دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری به افزایش سطح گلوکز خون در دوران بارداری اشاره دارد که معمولاً در نیمه دوم بارداری تشخیص داده می‌شود. این وضعیت غالبا پس از زایمان به حالت طبیعی بازمی گردد، اما در برخی موارد احتمال بروز دیابت نوع ۲ در آینده برای مادر افزایش می‌یابد. از نظر علمی، بررسی دقیق این بیماری به منظور پیشگیری از عوارض مادر و جنین، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

دیابت بارداری؛ چرا و چگونه اتفاق می‌افتد؟

در دوران بارداری، تغییرات هورمونی چشمگیری رخ می‌دهد که شامل افزایش سطح هورمون‌هایی مانند هورمون‌های پلانتال، استروژن، پروژسترون و هورمون‌های ضد انسولین است. این تغییرات باعث کاهش حساسیت بافت‌ها نسبت به انسولین می‌شود؛ به عبارت دیگر، بدن در مواجهه با افزایش هورمون‌های بارداری نیاز بیشتری به انسولین دارد تا سطح قند خون را کنترل کند. در صورتی که پانکراس نتواند میزان کافی انسولین لازم برای جبران این مقاومت را تولید کند، سطح گلوکز در خون افزایش یافته و در نهایت دیابت بارداری ایجاد می‌شود.

دیابت بارداری چقدر شایع است؟

با افزایش شیوع چاقی و تغییر سبک زندگی در جوامع مدرن، شیوع این بیماری نیز افزایشی یافته است. برآوردهای مختلف نشان می‌دهد که بین 3 تا 10 درصد از بارداری‌ها با این مشکل مواجه می شوند. عواملی مانند سن بالا، سابقه خانوادگی دیابت، سابقه بارداری‌های قبلی با دیابت بارداری و چاقی از جمله موارد مؤثر بر افزایش خطر بروز این بیماری هستند.

علائم دیابت بارداری

دیابت بارداری معمولاً علائم خاص و آشکاری ندارد، اما برخی از زنان احساس تشنگی زیاد، افزایش تعداد دفعات ادرار، خستگی بیش از حد یا تاری دید را تجربه می کنند. این علائم مشابه با علائم بارداری معمولی هستند و معمولا نادیده گرفته می شوند.

چه افرادی بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند؟

عوامل مختلفی می‌توانند خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:

• سن بالای مادر: زنانی که در دوران بارداری 25 سال به بالا دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
• چاقی: افزایش وزن قبل از بارداری و افزایش شاخص توده بدنی می‌تواند ریسک دیابت بارداری را بالا ببرد.
• تاریخچه خانوادگی دیابت: اگر والدین یا خواهر و برادر فرد سابقه دیابت نوع 2 داشته باشند، خطر ابتلا به این بیماری در او بیشتر است.
• تاریخچه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی: زنانی که در بارداری‌های قبلی خود دیابت بارداری داشته‌اند، در بارداری‌های بعدی نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
• سابقه نوزاد با وزن بالا: زنانی که نوزادی با وزن بالا (بالای 4 کیلوگرم) به دنیا آورده‌اند، در بارداری‌های بعدی به این بیماری مبتلا می شوند.
• نژاد و قومیت: برخی از گروه‌های قومی مانند آسیایی، آفریقایی-آمریکایی و آمریکایی‌های بومی، مستعد بالاتری برای دیابت بارداری هستند.

تشخیص دیابت بارداری

تشخیص دیابت بارداری معمولاً بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود. روش‌های تشخیصی شامل موارد زیر است:

• تست تحمل گلوکز: در این روش، بیمار پس از یک دوره ناشتا مقدار مشخصی گلوکز دریافت می‌کند و سپس در بازه‌های زمانی مختلف، سطح گلوکز خون اندازه‌گیری می‌شود.
• اندازه‌گیری گلوکز ناشتا: در برخی موارد، اندازه‌گیری اولیه سطح گلوکز ناشتا انجام می‌شود تا در صورت بالا بودن سطح گلوکز، تست تحمل گلوکز تکمیلی صورت گیرد.
• تست‌های تکمیلی: در صورت شک و تردید، می‌توان از تست‌های دیگری مانند اندازه‌گیری HbA1c نیز استفاده کرد.

پیامدهای دیابت بارداری برای مادر

اگر دیابت بارداری درمان یا کنترل نشود، می‌تواند به مشکلات جدی برای مادر منجر شود، از جمله:

• فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی: زنان مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی قرار دارند.
• افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده: زنانی که دیابت بارداری دارند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده قرار دارند.
• زایمان زودرس:این بیماری می‌تواند باعث زایمان زودرس شود.

پیامدهای دیابت بارداری برای نوزاد

دیابت بارداری نه تنها برای مادر، بلکه برای نوزاد نیز می‌تواند پیامدهایی داشته باشد، از جمله:

• وزن بالای نوزاد (مکروزومی): نوزادانی که از مادران مبتلا به دیابت بارداری به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض وزن بالا (بیش از 4 کیلوگرم) هستند که می‌تواند منجر به مشکلات زایمانی شود.
• زایمان سخت و استفاده از فورسپس یا سزارین: نوزادان با وزن بالا ممکن است نیاز به استفاده از فورسپس یا انجام سزارین برای زایمان داشته باشند.
• نارسایی تنفسی: نوزادانی که از مادران مبتلا به دیابت بارداری به دنیا می‌آیند، گاهی مشکلات تنفسی خواهند داشت.
• هیپوگلیسمی (قند خون پایین): نوزادان پس از تولد دچار قند خون پایین می شوند.

آیا دیابت بارداری پس از زایمان برطرف می‌شود؟

سطح قند خون شما معمولاً پس از زایمان به حالت عادی باز می‌گردد، زیرا هورمون‌های بارداری نیز به حالت اولیه خود بازمی‌گردند. پزشک معالج شما معمولاً حدود شش تا دوازده هفته پس از زایمان آزمایش‌های لازم را انجام می‌دهد تا از برطرف شدن دیابت بارداری اطمینان حاصل کند.

لازم به ذکر است که حدود ۵۰ درصد از افرادی که دیابت بارداری داشته‌اند، احتمال می رود در آینده به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند. رعایت رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.

درمان و مدیریت دیابت بارداری

درمان دیابت بارداری به کنترل قند خون در سطح مناسب بستگی دارد. برخی از روش‌های درمانی و مدیریتی عبارتند از:

• تغذیه مناسب: رژیم غذایی با کربوهیدرات‌های پیچیده، فیبر بالا و محدودیت در مصرف شکر و چربی‌های اشباع شده از اصول اولیه مدیریت دیابت بارداری به شمار می‌رود.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش‌های ملایم مانند پیاده‌روی یا شنا می‌تواند به بهبود حساسیت انسولینی و کنترل سطح گلوکز کمک کند.
• پایش مداوم قند خون: اندازه‌گیری مکرر قند خون به منظور ارزیابی اثربخشی رژیم غذایی و فعالیت بدنی بسیار حائز اهمیت است.
• دارودرمانی: در صورت عدم موفقیت اقدامات غیر دارویی، پزشک از انسولین یا داروهای خوراکی مخصوص استفاده می کند. انتخاب دارو به شرایط مادر، شدت دیابت و پاسخ به درمان بستگی دارد.

چه غذاهایی را نباید در دیابت بارداری مصرف کرد؟

مدیریت این بیماری با تغذیه‌ی مناسب می‌تواند به کنترل سطح قند خون کمک کند و از افزایش بیش از حد آن جلوگیری نماید. برای این منظور:

• از مصرف غذاهای فرآوری‌شده و نوشیدنی‌های شیرین پرهیز کنید.
• در هر وعده غذایی ترکیبی متعادل از پروتئین، کربوهیدرات، فیبر و چربی سالم داشته باشید.
• وعده‌های غذایی خود را کوچک‌تر کرده و در دفعات بیشتری در طول روز مصرف کنید.
• هر روز وعده‌های غذایی خود را در زمان‌های مشخصی میل کنید.

برخی افراد با تغییرات جزئی در رژیم غذایی‌شان می‌توانند قند خون خود را در محدوده‌ی طبیعی نگه دارند، در حالی که برخی دیگر نیاز به اصلاحات بیشتری دارند. مهم است بدانید که واکنش بدن افراد مختلف به غذاها متفاوت است؛ ممکن است غذایی که برای فردی مشکلی ایجاد نمی‌کند، بر سطح قند خون شما تأثیر بگذارد. بنابراین، خود را با دیگران مقایسه نکنید و رژیمی متناسب با شرایط بدن خود انتخاب کنید.

پیشگیری از دیابت بارداری

اگرچه این بیماری همیشه قابل پیشگیری نیست، اما برخی اقدامات می‌توانند خطر ابتلا به آن را کاهش دهند:

• حفظ وزن سالم: کاهش وزن و حفظ وزن سالم قبل از بارداری می‌تواند خطر این بیماری را کاهش دهد.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش کردن قبل از بارداری و در دوران بارداری می‌تواند به کاهش خطر دیابت بارداری کمک کند.
• رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای مغذی و متعادل می‌تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند.
• مشاوره ژنتیکی و پزشکی: در مواردی که سابقه خانوادگی دیابت وجود دارد، مراجعه به متخصصان و پیگیری‌های دوره‌ای می‌تواند مفید باشد.

نکات پایانی

دیابت بارداری یک وضعیت متابولیک مهم در دوران بارداری است که با شناخت دقیق علل، تشخیص به موقع و مدیریت صحیح قابل کنترل می‌باشد. با رعایت نکات تغذیه‌ای، افزایش فعالیت بدنی و پایش مداوم سطح گلوکز، می‌توان از عوارض جدی مادر و جنین جلوگیری کرد. همچنین، پیگیری پس از زایمان و اتخاذ سبک زندگی سالم نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده دارد. ارتقاء آگاهی و آموزش به مادران در این زمینه از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری و مدیریت این بیماری به شمار می‌رود.

منبع:

Gestational Diabetes