هیرسوتیسم یا همان پرمویی، یکی از اختلالات رایج در سیستم هورمونی زنان است که به رشد ناخواسته موهای ضخیم و تیره در مناطق غیرعادی مانند صورت، سینه، شکم و پشت اشاره دارد. این وضعیت نه تنها از نظر ظاهری تاثیرگذار است، بلکه می‌تواند پیامدهای روانی و اجتماعی نیز به همراه داشته باشد.
هیرسوتیسم چیست؟
هیرسوتیسم به رشد مو در نواحی حساس و مردانه پوست اشاره دارد که معمولاً در زنان کمتر دیده می‌شود. این وضعیت معمولاً ناشی از افزایش فعالیت هورمون‌های آندروژن (هورمون‌های مردانه) یا افزایش حساسیت بافت‌های هدف نسبت به این هورمون‌ها است. لازم به ذکر است که رشد طبیعی مو در بدن انسان تحت تأثیر ژنتیک، سن و سطح هورمون‌ها است؛ اما در هیرسوتیسم، این روند به‌صورت غیرطبیعی و ناخواسته تغییر می‌کند.
فیزیولوژی و اثرات هورمونی
موهای بدن از دو نوع اصلی تشکیل شده‌اند:
- موهای fina (نازک و ریز)
- موهای terminal (ضخیم و تیره)
در زنان، به‌طور طبیعی موهای fina در بسیاری از نقاط بدن یافت می‌شود. اما در صورت افزایش هورمون‌های آندروژن یا حساسیت بیش از حد سلول‌های فولیکول مو به این هورمون‌ها، موها به شکل terminal رشد می‌کنند. این تغییرات به دلیل فرآیندهایی نظیر:
- تغییر در سطح هورمون‌های جنسی: افزایش تولید آندروژن‌ها می‌تواند به دلیل اختلالات تخمدان (مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک)، یا عوامل خارجی مانند مصرف داروهای هورمونی رخ دهد.
- حساسیت بافت به هورمون‌ها: حتی در سطح‌های هورمونی طبیعی، ممکن است برخی از افراد به دلیل حساسیت ژنتیکی، واکنش بیش از حدی نشان دهند.
هیرسوتیسم چه تأثیری بر بدن دارد؟
هیرسوتیسم معمولاً تأثیر مستقیمی بر سلامت فیزیکی ندارد، اما می‌تواند از نظر روانی و اجتماعی (نحوه تأثیر جامعه بر احساسات و افکار فرد) و روان‌شناختی (نحوه تفکر فرد درباره خود) مشکل‌ساز باشد. این وضعیت در برخی از افراد باعث استرس عاطفی، اضطراب و افسردگی می شود.
علل بروز هیرسوتیسم
هیرسوتیسم می‌تواند به دلایل مختلفی در زنان بروز کند. از مهم‌ترین عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عدم تعادل هورمونی:
- افزایش هورمون‌های آندروژنی (هورمون‌های مردانه) مانند تستوسترون یکی از مهم‌ترین دلایل بروز هیرسوتیسم است.
- تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) شایع‌ترین بیماری مرتبط با افزایش آندروژن‌ها است که منجر به رشد موهای زائد می‌شود.
- مشکلات غدد فوق کلیوی مانند هیپرپلازی مادرزادی آدرنال یا سندرم کوشینگ.
عوامل ژنتیکی:
- در برخی خانواده‌ها، استعداد ژنتیکی برای رشد موهای زائد وجود دارد.
- نژاد نیز تأثیرگذار است؛ زنان با اصالت مدیترانه‌ای، خاورمیانه‌ای و جنوب آسیا بیشتر در معرض هیرسوتیسم هستند.
استفاده از برخی داروها:
- مصرف برخی داروهای هورمونی مانند استروئیدهای آنابولیک، داروهای ضدبارداری خاص، داروهای ضدافسردگی و برخی داروهای فشار خون می‌تواند باعث افزایش موهای زائد شود.
چاقی و مقاومت به انسولین:
- چاقی باعث افزایش تولید انسولین در بدن می‌شود که می‌تواند تحریک‌کننده تولید آندروژن‌ها باشد و در نتیجه باعث رشد موهای زائد گردد.
چرا هیرسوتیسم در زنان بیشتر اتفاق می‌افتد؟
هیرسوتیسم به دلیل حساسیت بدن زنان به تغییرات هورمونی و میزان پایین‌تر آندروژن در مقایسه با مردان، در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود. وقتی سطح این هورمون‌ها در بدن زنان افزایش یابد، تأثیر بیشتری روی رشد موهای زائد خواهد داشت. علاوه بر این، چرخه‌های قاعدگی نامنظم، تغییرات هورمونی دوران یائسگی و برخی بیماری‌های خاص زنان، احتمال بروز هیرسوتیسم را افزایش می‌دهند.
هیرسوتیسم چقدر شایع است؟
هیرسوتیسم در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از زنان در سنین باروری مشاهده می‌شود. همچنین، این وضعیت بیش از ۴۰ درصد از زنان را در مقاطع مختلف زندگی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تشخیص و ارزیابی بالینی هیرسوتیسم
تشخیص هیرسوتیسم از طریق ارزیابی بالینی و تست‌های هورمونی انجام می‌شود. برخی از مراحل تشخیصی عبارتند از:
- معاینه بالینی دقیق: پزشک میزان و الگوی رشد موها را ارزیابی کرده و نواحی مشکوک را بررسی می‌کند.
- آزمایش‌های خون: تعیین سطوح هورمون‌های آندروژن مانند تستوسترون و DHEAS به تشخیص کمک می‌کند.
- تصویربرداری: در مواردی که علل مرتبط با تخمدان یا غده فوق کلیوی مورد تردید باشد، از سونوگرافی یا CT scan بهره گرفته می‌شود.
روش‌های درمان هیرسوتیسم
درمان هیرسوتیسم به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد، اما به طور کلی روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:
درمان دارویی و موضعی
- داروهای ضد آندروژن: مانند اسپیرونولاکتون که اثر هورمون‌های مردانه را کاهش می‌دهد.
- قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: شامل استروژن و پروژسترون که به تنظیم سطح هورمون‌ها کمک می‌کنند.
- مهارکننده‌های آنزیم 5-آلفا ردوکتاز: مانند فیناستراید که تولید آندروژن را کاهش می‌دهد.
- داروهای کاهنده انسولین: مثل متفورمین برای کسانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) هستند.
- کرم افلورنیتین (Eflornithine): سرعت رشد مو را کاهش می‌دهد و معمولاً برای صورت استفاده می‌شود.
روش‌های حذف مو
- لیزر موهای زائد: از بین بردن موهای ضخیم با انرژی نوری، روشی طولانی‌مدت و مؤثر.
- الکترولیز: تخریب فولیکول‌های مو با جریان الکتریکی، روشی دائمی اما زمان‌بر.
- اپیلاسیون و اصلاح: مانند بند انداختن، وکس و تیغ که روش‌های موقتی هستند.
- وکس طبیعی (شکر و عسل): ترکیب شکر، آب و لیمو برای تهیه موم طبیعی که موها را از ریشه جدا می‌کند.
- استفاده از سنگ پا: در برخی موارد، مالش آرام پوست با سنگ پا به مرور باعث نازک شدن موها می‌شود.
تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی
- کاهش وزن: در افراد مبتلا به اضافه‌وزن، کاهش وزن می‌تواند سطح آندروژن را کاهش دهد.
- ورزش منظم: به کنترل سطح انسولین و بهبود عملکرد هورمونی کمک می‌کند.
- کاهش مصرف قند و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده: کنترل سطح انسولین می‌تواند به کاهش تولید هورمون‌های آندروژن کمک کند.
- افزایش مصرف غذاهای سرشار از فیبر: مانند سبزیجات، حبوبات و غلات کامل برای تنظیم سطح هورمون‌ها.
- نوشیدن دمنوش‌های هورمون‌تنظیم: مانند چای نعناع، که به کاهش سطح آندروژن‌ها کمک می کند.
درمان مناسب باید تحت نظر پزشک انتخاب شود، زیرا علت اصلی هیرسوتیسم در هر فرد متفاوت است.
چه مدت پس از درمان احساس بهبودی خواهم داشت؟
مدت زمان مشاهده نتایج درمان به شدت هیرسوتیسم و نوع درمان انتخابی بستگی دارد.
- داروها معمولاً چندین هفته تا چند ماه طول می‌کشد تا تأثیرات قابل مشاهده‌ای داشته باشند.
- الکترولیز نیاز به جلسات هفتگی یا دو هفته یک‌بار دارد و معمولا تا یک سال و نیم ادامه می یابد.
- لیزر موهای زائد معمولاً به شش تا هشت جلسه درمانی نیاز دارد که با فاصله شش تا هشت هفته‌ای انجام می‌شوند.
- اصلاح با تیغ سریع‌ترین روش است، اما چون ریشه مو را از بین نمی‌برد،معمولا ظرف چند ساعت دوباره شاهد رشد موها خواهید بود.
- وکس و موچین ریشه مو را حذف می‌کنند و نتیجه آن معمولاً سه تا شش هفته باقی می‌ماند.
- رنگ کردن مو (بلوند کردن) نیز می‌تواند ظاهر موهای زائد را کمتر کند و تا یک ماه دوام داشته باشد.
روش‌های خانگی و سنتی درمان هیرسوتیسم
در کنار درمان‌های پزشکی، برخی روش‌های طبیعی و سنتی می‌توانند به کاهش رشد موهای زائد کمک کنند. البته، تأثیر این روش‌ها نسبت به درمان‌های پزشکی کمتر و نیازمند تداوم بیشتری است.
ماسک‌های طبیعی برای کاهش رشد مو
- ماسک زردچوبه و شیر: ترکیب زردچوبه با شیر یا ماست و قرار دادن آن روی پوست رشد مو را کاهش می دهد.
- ماسک آرد نخودچی و ماست: ترکیب آرد نخودچی با ماست به کند شدن رشد مو و روشن شدن پوست کمک می‌کند.
- روغن رازیانه: این روغن به دلیل داشتن ترکیبات ضدآندروژن در کاهش رشد مو مؤثر می باشد.
- ماسک پاپایا و زردچوبه: پاپایا حاوی آنزیمی به نام پاپائین است که می‌تواند به ضعیف شدن فولیکول‌های مو کمک کند.
دمنوش‌های گیاهی
- چای نعناع: برخی مطالعات نشان داده‌اند که نعناع می‌تواند سطح آندروژن‌ها را کاهش دهد.
- دمنوش رازیانه: به دلیل خواص ضدآندروژن در کاهش رشد موهای زائد کمک می کند.
روش‌های طبیعی معمولاً نیاز به زمان بیشتری دارند و اثربخشی آن‌ها برای همه یکسان نیست. اگر رشد موهای زائد شدید و ناگهانی است، بهتر است برای بررسی علت اصلی به پزشک مراجعه کنید.
نکات پایانی
هیرسوتیسم یک وضعیت شایع در زنان است که اغلب به دلیل مشکلات هورمونی مانند تخمدان پلی‌کیستیک رخ می‌دهد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند. روش‌های درمانی شامل داروهای هورمونی، لیزر، تغییر سبک زندگی و درمان‌های سنتی است. در صورت مشاهده رشد غیرطبیعی موهای زائد، مراجعه به پزشک متخصص غدد یا زنان برای بررسی دقیق‌تر ضروری است.
منبع:
Hirsutism: Understanding Excessive Hair in Women
