کله سیستیت یا التهاب حاد کیسه صفرا زمانی است که سنگ صفرا در مجرای صفراوی شما گیر می‌کند که می‌تواند باعث برگشت صفرا به کیسه صفرا شود. این می‌تواند باعث تورم، درد و سایر عوارض شود.
کله سیستیت چیست؟
کیسه صفرا اندام کوچک و گلابی شکلی است که در زیر کبد شما قرار دارد و صفرای تولید شده توسط کبد را ذخیره می‌کند. کیسه صفرا پس از غذا خوردن، صفرا را به روده کوچک می‌فرستد تا به هضم چربی‌ها کمک کند. کیسه صفرا از طریق لوله‌های باریکی به نام مجاری صفراوی، صفرا را ارسال و دریافت می‌کند. عفونت یا انسداد در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی متصل به آن می‌تواند باعث التهاب، درد و تورم شود که به آن کله سیستیت (KO-leh-sis-TY-tiss) یا التهاب حاد کیسه صفرا گفته می شود.
انواع مختلف کله سیستیت چیست؟
التهاب کیسه صفرا می‌تواند به صورت های زیر باشد:
- حاد (ناگهانی و فوری)
- مزمن (آهسته و طولانی مدت)
- سنگی (مربوط به سنگ کیسه صفرا)
- سنگی (مربوط به سنگ کیسه صفرا نیست)
کیسه صفرای ملتهب می‌تواند پاسخی فوری به یک مشکل ناگهانی یا پاسخی آهسته به یک مشکل طولانی مدت باشد. این تفاوت بین کله سیستیت حاد و کله سیستیت مزمن است. سنگ‌های صفراوی معمولاً علت التهاب کیسه صفرا مزمن و حاد هستند. بنابراین، اکثر موارد “سنگی” هستند.
کله سیستیت چقدر شایع است؟
حدود ۱۵٪ از جمعیت جهان سنگ کیسه صفرا دارند و حدود ۲۰٪ از این افراد عوارض ناشی از سنگ کیسه صفرا، از جمله کله سیستیت، را تجربه می‌کنند. سنگ کیسه صفرا عامل ۹۵٪ از کل موارد التهاب کیسه صفرا است.
علائم و نشانه‌های کله سیستیت چیست؟
علامت شایع کله سیستیت حاد عبارتند از درد بالای شکم، به ویژه در قسمت بالا سمت راست. همچنین احتمال دارد به تیغه شانه راست یا پشت شما گسترش یابد. درد کیسه صفرا به سرعت به اوج خود می‌رسد که می تواند شدید باشد. همچنین احتمال دارد که دردی تیز، مبهم یا گرفتگی احساس شود و هنگام نفس عمیق بدتر شود. برخی از افراد آن را با درد قفسه سینه یا حتی حمله قلبی اشتباه می‌گیرند. درد حاد کیسه صفرا، حمله کیسه صفرا نیز نامیده می‌شود.
تهوع و استفراغ نیز در حمله کیسه صفرا شایع است، اما افراد مسن احتمالً علائم خفیف‌تری داشته باشند. آنها معمولاً فقط از دست دادن مبهم اشتها یا احساس ناخوشی را تجربه می کنند. تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد می تواند در یک سوم افراد مبتلا به التهاب حاد کیسه صفرا رخ دهد. تب احتمال دارد نشان دهنده عفونت یا التهاب شدیدتر باشد. علائم دیگر می تواند شامل نفخ شکم و حساسیت به لمس، سفتی عضلات شکم در سمت راست، ضعف و خستگی، به ویژه در افراد مسن باشد.
علائم کله سیستیت مزمن معمولاً شدت کمتری دارند و به صورت دوره‌ای می‌آیند و می‌روند. احتمال دارد بعد از یک وعده غذایی سنگین یا پرچرب، دچار قولنج صفراوی (درد شکم همراه با حالت تهوع) شوید. غذاهای چرب برای هضم به صفرای بیشتری نیاز دارند. سیستم گوارش شما به کیسه صفرا سیگنال می‌دهد تا صفرای بیشتری بفرستد، که باعث می‌شود کیسه صفرا فشرده تر شود. احتمالاً این احساس را برای چند ساعت بعد داشته باشید.
علت اصلی کله سیستیت چیست؟
سنگ‌های صفراوی که مجاری صفراوی شما را مسدود می‌کنند، شایع‌ترین علت کله سیستیت مزمن و حاد هستند. سنگ‌های صفراوی قطعاتی از باقیمانده‌های صفراوی سفت شده هستند. آنها معمولاً در پایین کیسه صفرا تشکیل می‌شوند، اما می‌توانند حرکت کنند. گاهی اوقات، می‌توانند در مجرای صفرا یا در دهانه کیسه صفرا گیر کنند. این باعث می‌شود صفرا به داخل کیسه صفرا برگردد. همچنین می‌تواند عفونت‌هایی را در داخل آن ایجاد کند.
سنگ صفرا که جریان صفرا را از کیسه صفرا مسدود می‌کند، باعث کله سیستیت حاد می‌شود. این نوع با تورم بیشتر کیسه صفرا، به طور پیوسته بدتر می‌شود. سنگ صفرای سرگردان احتمال دارد تا حدی کیسه صفرا را به صورت متناوب مسدود کند. به عنوان مثال، ممکن است فقط گاهی اوقات، زمانی که کیسه صفرا برای کمک به هضم یک وعده غذایی سنگین، صفرا را بیرون می‌دهد آن را احساس کنید. این می‌تواند باعث التهاب مزمن کیسه صفرا شود.
چه چیز دیگری می‌تواند باعث التهاب کیسه صفرا شود؟
در حالی که سنگ صفرا، شایع‌ترین دلیل کند شدن جریان صفرا و بازگشت آن به داخل کیسه صفرا است، علت های دیگری نیز وجود دارد که این اتفاق رخ دهد. به عنوان مثال:
تنگی صفرا: التهاب مجاری صفراوی در نهایت می‌تواند منجر به بافت اسکار شود که مجاری صفراوی شما را تنگ می‌کند. این می‌تواند جریان صفرا را مسدود کند.
دیسکینزی صفراوی: این یک بیماری عملکردی کیسه صفرا است که بر تحرک کیسه صفرا یا فعالیت عضلانی آن تأثیر می‌گذارد. این بدان معناست که کیسه صفرا به اندازه کافی منقبض نمی‌شود تا صفرای کافی را خارج کند.
رکود صفرا: جریان صفرا احتمال دارد به دلیل بیماری مزمن کبدی یا تغذیه طولانی مدت تزریقی، متوقف شود.
سرطان: به ندرت، توموری در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی شما می تواند جریان صفرا را مسدود کند.
این شرایط به آرامی ایجاد می‌شوند، بنابراین احتمال بیشتری وجود دارد که باعث کله سیستیت مزمن شوند. اما می‌توانند به طور پیوسته بدتر شوند و به التهاب کیسه صفرا حاد بدون سنگ تبدیل شود. همچنین سایر علل احتمالی عبارتند از:
ایسکمی: کاهش جریان خون به کیسه صفرا می‌تواند بسته به شدت آن، باعث التهاب مزمن یا حاد شود. ایسکمی اغلب پاسخی به بیماری یا ترومای بحرانی است. همچنین می‌تواند به دلیل انسداد عروقی یا التهاب رگ‌های خونی (واسکولیت) باشد.
عفونت: حتی بدون وجود انسدادی که باکتری‌ها را در داخل به دام بیندازد، احتمال دارد در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی خود دچار عفونت باکتریایی شوید، اگرچه این مورد غیرمعمول است. اگر سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشید، احتمال آن بیشتر است. عفونت‌ها می‌توانند بافت کیسه صفرا را تحریک و حتی فرسوده کنند.
عوامل خطر ابتلا به کله سیستیت چیست؟
اگر سنگ کیسه صفرا داشته باشید، احتمال ابتلا به کله سیستیت در شما بیشتر است. اگر موارد زیر را داشته باشید، احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا در شما بیشتر است:
- زن هستید
- باردار هستید
- چاقی دارید
- دیابت دارید
- کلسترول بالا دارید
- به سرعت وزن کم کرده‌اید
- بالای ۴۰ سال سن دارید
کله سیستیت چقدر جدی است؟
کله سیستیت حاد معمولاً ناشی از چیزی است که جریان صفرا را مسدود می‌کند. این نه تنها کیسه صفرا را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه می‌تواند باعث التهاب و احتمالاً عفونت در سراسر بدن شود. صفرای انباشته شده می‌تواند به جریان خون شما سرریز شود و شما را بیمار کند. سیستم گوارش شما نیز صفرای مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کند.
التهاب و تورم شدید در اندام‌های شما می‌تواند باعث مرگ بافت (قانقاریا) شود که می‌تواند باعث شکافتن یا پارگی اندام شود (کله سیستیت گانگرن). التهاب مزمن کیسه صفرا معمولاً شدت کمتری دارد، اما التهاب طولانی مدت هنوز هم می‌تواند آسیب جدی وارد کند. کیسه صفرا شما احتمال دارد بافت اسکار در داخل ایجاد کند که احتمالاً باعث شود نتواند به طور موثر منقبض شود. این همچنین می‌تواند باعث توقف جریان صفرا شود.
عوارض کله سیستیت
- آسیب به کبد، مجاری صفراوی یا لوزالمعده (پانکراتیت)
- اختلال در هضم و جذب مواد مغذی در روده کوچک، التهاب مزمن منجر به فیبروز کیسه صفرا (زخم) و اختلال در عملکرد می شود.
- تورم منجر به نکروز (مرگ بافت) و کله سیستیت گانگرن می گردد.
- سوراخ شدن کیسه صفرا (پارگی)، منجر به عفونت حفره شکمی (پریتونیت) می شود.
- پریتونیت که منجر به آبسه یا آلوده شدن جریان خون (سپتی سمی) می شود.
کله سیستیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم شما شروع می‌کند. اگر به کله سیستیت مشکوک باشد، احتمال دارد با درخواست نفس عمیق کشیدن در حالی که به آرامی قسمت بالای سمت راست شکم شما را فشار می‌دهد، آن را بررسی نماید. اگر این کار دردناک باشد، نشانه اولیه این بیماری است. سپس آزمایش‌هایی را از جمله تصویربرداری از کیسه صفرا و مجاری صفراوی و آزمایش خون برای یافتن سرنخ‌های بیشتر درخواست می‌دهد.
آزمایش‌های تشخیص کله سیستیت معمولاً شامل شمارش کامل خون (CBC)، آزمایش‌های عملکرد کبد، سونوگرافی شکم، سونوگرافی آندوسکوپی، سی تی اسکن (اسکن توموگرافی کامپیوتری) و اسکن HIDA (اسکن ایمینودیاستیک اسید کبدی-صفراوی) می باشد.
آیا کله سیستیت از بین می رود؟
تمام علل کله سیستیت نیاز به درمان دارند. احتمال دارد سنگ صفراوی که کیسه صفرا یا مجرای صفراوی شما را مسدود کرده است، خود به خود جدا شده و باعث از بین رفتن علائم شما شود. اما ارزش ندارد که منتظر بمانید تا این اتفاق بیفتد، زیرا درد و خطر آن بسیار زیاد است. اگر این اتفاق بیفتد، احتمالاً پایان مشکلات شما نخواهد بود. همان سنگ صفرا یا سنگ صفراوی دیگری می‌تواند دوباره گیر کند.
درمان کله سیستیت
کله سیستیت بلافاصله در بیمارستان درمان می‌شود. درمان با مراقبت‌های حمایتی آغاز می‌شود، از جمله:
- مایعات داخل وریدی (IV) در حالی که دستگاه گوارش شما در حال استراحت است.
- آنتی بیوتیک‌های داخل وریدی برای درمان یا پیشگیری از عفونت‌ها.
- تسکین درد داخل وریدی، که اکثر افراد به آن نیاز دارند.
درمان قطعی کله سیستیت، جراحی برای برداشتن کیسه صفرا است. بیشتر علل این بیماری از جمله سنگ کیسه صفرا، از خود کیسه صفرا سرچشمه می‌گیرند. در موارد نادر، اگر التهاب کیسه صفرای شما ناشی از چیزی باشد که به طور جداگانه قابل درمان است، مانند عفونتی که به سنگ کیسه صفرا مربوط نیست، جراحی ضروری نمی باشد. همچنین احتمال دارد که لازم باشد بر اساس سایر شرایط سلامتی، جراحی را به تعویق بیندازید یا از آن صرف نظر کنید.
اگر در حال به تعویق انداختن جراحی هستید، احتمال دارد یکی از موارد زیر برای شما انجام شود:
مایع از کیسه صفرای شما تخلیه می‌شود تا فشار کاهش یابد: پزشک احتمالاً از طریق یک برش کوچک در شکم شما، یک لوله تخلیه در کیسه صفرا نصب کند. همچنین، احتمال دارد از طریق سونوگرافی آندوسکوپی، یک لوله تخلیه از کیسه صفرای شما به دستگاه گوارش شما نصب کند. این روش غیرجراحی از طریق دهان، به اندام‌های شما دسترسی پیدا می‌کند.
برداشتن سنگ کیسه صفرا با آندوسکوپی: کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP) یکی دیگر از روش‌های غیرجراحی است که آندوسکوپی فوقانی را با فناوری اشعه ایکس ترکیب می‌کند تا سیستم صفراوی شما را ترسیم کند. یک متخصص آندوسکوپی می‌تواند ابزارهای کوچکی را از طریق آندوسکوپ عبور دهد تا سنگ‌های صفراوی گیر کرده در مجاری صفراوی شما را خارج کند. این می‌تواند به تسکین فوری علائم شما کمک کند.
جراحی کله سیستیت
حتی اگر دوره فعلی کله سیستیت شما تمام شده باشد، سنگ صفراوی که گیر کرده بود دیگر گیر نکرده باشد یا علائمی که شما را به بیمارستان کشانده است برطرف شده باشد، التهاب مزمن و حاد هر دو مستعد عود هستند. سنگ‌های صفراوی که یک بار باعث التهاب حاد شده‌اند، احتمالاً دوباره هم این کار را انجام می‌دهند. دوره‌های مکرر التهاب حاد می‌تواند منجر به التهاب مزمن شود و هر دو می‌توانند آسیب زیادی ایجاد کنند.
پزشکان برای جلوگیری از اثرات دوره‌های مکرر التهاب کیسه صفرا، جراحی برداشتن کیسه صفرا (کله سیستکتومی) را توصیه می‌کنند. این یک عمل جراحی رایج و جزئی با حداقل عوارض جانبی است. اکثر افراد می‌توانند این کار را با جراحی لاپاروسکوپی کم تهاجمی انجام دهند. کله سیستکتومی لاپاروسکوپی، فقط به چند برش کوچک نیاز دارد. موارد پیچیده‌تر احتمال دارد نیاز به جراحی باز داشته باشند.
عوارض جانبی جراحی کله سیستیت
سیستم صفراوی و گوارشی شما می‌توانند بدون کیسه صفرا به خوبی عمل کنند. کیسه صفرا عمدتاً محل ذخیره صفرای کبد شماست. وقتی جراح کیسه صفرا را برمی‌دارد، مجاری صفراوی شما را هدایت می‌کند تا صفرا را مستقیماً از کبد به روده کوچک شما بفرستد. بدن شما چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد تا با این تغییر سازگار شود. احتمال دارد در این مدت علائم موقتی داشته باشید مانند کند شدن جریان صفرا (ایجاد احساس فشار یا درد در سیستم صفراوی) و مشکل در هضم چربی‌ها که در برخی افراد باعث اسهال می‌شود.
نکات پایانی
درد شدید شکم همیشه نیازمند توجه پزشکی است. اگر درد ناگهانی و شدید در سمت راست بالای شکم، همراه با حالت تهوع دارید بهتر است مستقیماً به اورژانس بروید. کیسه صفرای شما کوچک است، اما وقتی تحت فشار قرار می‌گیرد، احتمال دارد کل سیستم صفراوی شما به خطر بیفتد. علائم کله سیستیت شاید از بین بروند، اما علل آن باقی می‌مانند. علائم احتمالاً برمی‌گردند و تا زمانی که درمان لازم را دریافت نکنید، به کیسه صفرای شما آسیب خواهد رساند و ممکن است منجر به عوارض خطرناکی شود.
منبع:
Cholecystitis (Gallbladder Inflammation)
