اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون (CDG) چیست؟

اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون (CDG) گروه بزرگی از اختلالات ژنتیکی نادر هستند که بر افزودن بلوک‌های سازنده قند به نام گلیکان‌ها به پروتئین‌های سلول‌های سراسر بدن تأثیر می‌گذارند. افزودن گلیکان ها به پروتئین ها برای عملکرد سالم سلول ها حیاتی است. افراد مبتلا به CDG به دلیل این نقص شیمیایی، طیف وسیعی از مشکلات سلامتی دارند. در این نوشتار به بررسی علائم و روش های درمان این اختلالات می پردازیم.

اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون (CDG) چگونه ایجاد می شود؟

در حالی که گلیکوزیلاسیون شامل قند است، زیرا گلیکان ها ترکیبات مولکول های قند هستند، CDG ارتباطی با دیابت ندارد. در عوض، CDG باعث ایجاد مشکلاتی در نحوه اتصال بلوک‌های سازنده قند به پروتئین‌ها در داخل و روی سطوح سلول‌ها می‌شود که بر عملکرد سلول‌ها در هر قسمت از بدن تأثیر می‌گذارد.

گلیکوپروتئین ها و گلیکولیپیدها عملکردهای مهم متعددی در تمام بافت ها و اندام ها دارند. گلیکوزیلاسیون شامل ژن‌های مختلفی است که پروتئین‌های مختلفی مانند آنزیم‌ها را کد می‌کنند. کمبود یا فقدان یکی از این آنزیم ها می تواند منجر به علائم مختلفی شود که بر سیستم های چندگانه تأثیر می گذارد. CDG می تواند هر بخشی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد و تقریبا همیشه یک جزء مهم عصبی وجود دارد.

CDG می تواند با طیف گسترده ای از علائم همراه باشد و شدت آن می تواند از خفیف تا شدید، ناتوان کننده یا تهدید کننده زندگی متفاوت باشد. CDG معمولا از دوران نوزادی آشکار می شود. CDG فردی در اثر تغییرات (جهش) در یک ژن خاص ایجاد می شود.

علل اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون (CDG)

CDG اختلالات ژنتیکی است، به این معنی که در بیشتر موارد، از والدین کودک به ارث می رسد. در اکثر اشکال CDG، این توارث تنها زمانی اتفاق می‌افتد که هر دو والدین حامل جهش ژنتیکی باشند، معمولاً بدون هیچ علامتی. (به این الگوی توارث اتوزومال مغلوب گفته می شود.)

ما جفت‌هایی از هر یک از ژن‌های خود را به ارث می‌بریم، یکی از هر والدین. در اشکال اتوزومال مغلوب CDG، اگر فقط یک نسخه از جفت ژن دارای جهش باشد، فرد CDG نخواهد داشت، اما آن شخص ناقل این اختلال خواهد بود. وقتی دو ناقل با هم بچه دارند، احتمال اینکه هر بچه ای که متولد می کنند CDG داشته باشد یک در چهار است. (همچنین احتمال اینکه یک کودک خاص اصلاً جهش ژنی را به ارث نبرد، یک در چهار است، و یکی از دو، ۵۰ درصد خطر دارد که کودک ناقل باشد.)

انواع CDG یا اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون

چندین شکل از CDG، مانند EXT1/EXT2-CDG، شرایط اتوزومال غالب هستند، به این معنی که آنها می توانند از هر یک از والدین به ارث برده شوند. فقط یک کپی از ژن برای بیان شرایط مورد نیاز است. اگر یکی از والدین دارای این شکل از CDG باشد، خطر انتقال آن برای هر فرزند تولید شده، صرف نظر از جنسیت والدین یا فرزند، ۵۰ درصد است.

در برخی موارد، جهش‌های ژنی که باعث CDG می‌شوند، از والدین به ارث نمی‌رسند. آنها به سادگی جهش های تصادفی هستند و در افرادی که به این اختلالات مبتلا می شوند جدید هستند.

بیش از ۴۰۰ ژن در بیان سالم گلیکوزیلاسیون نقش دارند و جهش در هر یک از تقریباً ۱۳۰ مورد از این ژن ها باعث ایجاد اشکال مختلف CDG شده است. از آنجایی که مطالعه CDG نسبتاً جدید است، ممکن است ژن‌های بیشتری درگیر شوند. اولین اشکال CDG در دهه ۱۹۸۰ شناسایی شد و با شناسایی بیماران جدید و انجام تحقیقات بیشتر، دانش در مورد شرایط همچنان در حال گسترش است.

علائم و نشانه های CDG

اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون بر عملکرد سلولی در بسیاری از قسمت‌های بدن تأثیر می‌گذارد، بنابراین ترکیبی از مشکلات سلامتی غیرقابل توضیح می‌تواند نشانه‌ای از این اختلال باشد. علائم CDG در دوران نوزادی و کودکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• توان عضلانی کم یا شل شدن (هیپوتونی)
• رشد ضعیف، توقف رشد
• تاخیرهای رشدی
• بیماری کبد (هپاتوپاتی) با افزایش آنزیم های کبدی
• خونریزی غیر طبیعی یا لخته شدن خون
• چشم های نامرتب یا ضربدری (استرابیسم)
• تشنج
• اپیزودهایی شبیه سکته مغزی
• مشکلات قلبی، از جمله تجمع مایع در اطراف قلب یا ریه ها (افیوژن پریکارد یا پلور) یا ضخیم شدن و سفت شدن عضله قلب (کاردیومیوپاتی)

با ورود کودکان به دوران نوجوانی و رشد تا بزرگسالی، علائم اضافی شامل موارد زیر است:

• مشکلات تعادل و هماهنگی (آتاکسی)
• گفتار نامفهوم (دیسرتری)
• عدم بلوغ در دختران
• انحنای پیشرونده ستون فقرات (اسکولیوز عصبی عضلانی)
• انقباضات مفصلی
• دید ضعیف در شب و از دست دادن دید محیطی (علائم رتینیت پیگمانتوزا)

تصویربرداری از مغز مخچه کوچک (هیپوپلازی مخچه) را نشان می دهد که یکی دیگر از علائم CDG است. علائم بر حسب نوع CDG متفاوت است و می تواند از خفیف تا شدید، حتی در بین افراد مبتلا به همان نوع CDG متغیر باشد.

تست و تشخیص اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون

بسیاری از علائم CDG مشابه علائم سایر بیماری ها است و بیماران مبتلا به CDG اغلب در ابتدا با اختلالات ژنتیکی مختلف یا بیماری های نامرتبط مانند فلج مغزی تشخیص داده می شوند. پزشکان با تجربه در تشخیص اشکال مختلف CDG پیشنهاد می کنند که CDG به عنوان یک تشخیص احتمالی در هر زمان که فردی علائم غیرقابل توضیحی دارد که بر چندین سیستم بدن تأثیر می گذارد یا زمانی که یک مشکل سلامتی واحد را نمی توان به طور دیگری توضیح داد، در نظر گرفته شود.

از آنجایی که بسیاری از اشکال CDG اخیراً شناسایی شده اند، و از آنجایی که بسیاری از آنها بسیار نادر هستند، تصور می شود که بسیاری از افراد مبتلا به CDG ممکن است تشخیص داده نشده یا اشتباه تشخیص داده شوند. هنگامی که تشخیص CDG مشکوک باشد – بر اساس علائم، شرح حال دقیق بیمار و معاینه کامل – آزمایش بالینی برای تایید تشخیص و شناسایی شکل خاص CDG مورد نیاز است.

اشکال خاصی ازاختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون، به طور گسترده با آزمایش خون برای تشخیص گلیکان های غیر طبیعی شناسایی می شوند. هنگامی که نقص گلیکوزیلاسیون پیدا شد، باید آزمایش های اضافی برای شناسایی زیرگروه خاص CDG انجام شود.

آزمایش ژنتیک مولکولی برای تایید تشخیص CDG و شناسایی فرم خاص مورد نیاز است.

درمان CDG یا اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون

هیچ درمان شناخته شده ای برای اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون وجود ندارد، اما درمان برای مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا در دسترس است. از آنجا که اشکال بسیاری از CDG وجود دارد، و از آنجا که هر مورد با علائم متفاوت و سطوح مختلف شدت ظاهر می شود، برنامه درمانی برای هر کودک منحصر به فرد است.

درمان برای بیماران مبتلا به اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون شامل موارد زیر می باشد:

• تغذیه درمانی برای مشکلات رشد یا خوردن، از جمله شیر خشک مخصوص نوزاد، غلیظ کردن غذاهای مایع یا استفاده از لوله بینی معده (NG) یا لوله G
• مداخله زودهنگام با کار، گفتار و فیزیوتراپی برای تاخیرهای رشدی و درمان مداوم در دوران کودکی و نوجوانی در صورت نیاز
• داروهای ضد صرع یا جراحی صرع برای تشنج
• تزریق پلاسما یا رقیق کننده های خون برای درمان مشکلات لخته شدن خون
• پیوند، عینک یا جراحی اصلاحی برای درمان ناهماهنگی یا ضربدری چشم
• نظارت منظم بر مشکلات قلبی، مانند تجمع مایع در اطراف قلب یا ضخیم شدن و سفت شدن عضله قلب، و درمان با دارو، تخلیه مایعات یا جراحی در صورت لزوم.
• درمان هورمونی برای مشکلات تیروئید
• تزریق آلبومین، مکمل ویتامین K و نظارت منظم بر عملکرد کبد در صورت خطر ابتلا به نارسایی کبدی
• قند درمانی نادر (با مانوز یا گالاکتوز) برای درمان انواع خاصی از CDG پاسخگو به قند مانند MPI-CDG، PGM1-CDG، و SLC35A2-CDG

نکات پایانی

چشم انداز کودکان مبتلا به اختلالات مادرزادی گلیکوزیلاسیون به ماهیت و شدت مشکلات عصبی و سلامتی آنها بستگی دارد. اکثر آنها به تیمی از متخصصان پزشکی نیاز دارند تا سلامت خود را در طول زمان بررسی کنند و درمان های مورد نیاز را تنظیم کنند. برخی به مداخله پزشکی کمی نیاز دارند، در حالی که برخی دیگر با مسائل پزشکی تهدید کننده زندگی سر و کار دارند و احتمال دارد به بستری شدن مکرر یا طولانی در بیمارستان نیاز داشته باشند.