سرطان مثانه چیست و چه علائمی دارد؟

سرطان مثانه یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌های دستگاه ادراری است که در سلول‌های پوششی داخل مثانه آغاز می‌شود. این بیماری می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله تماس طولانی‌مدت با مواد شیمیایی مضر، مصرف سیگار و برخی عوامل ژنتیکی ایجاد شود.

سرطان مثانه چیست؟

سرطان مثانه یکی از شایع‌ترین سرطان‌های دستگاه ادراری است که در سلول‌های پوششی داخلی مثانه، موسوم به اوروتلیوم، آغاز می‌شود. مثانه اندامی توخالی در پایین لگن است که وظیفه ذخیره‌سازی ادرار تولیدشده توسط کلیه‌ها و دفع آن از طریق مجرای ادرار را بر عهده دارد. این سرطان معمولاً از سلول‌های انتقالی (اوروتلیال) که سطح داخلی مثانه را می‌پوشانند، شروع شده و به سایر لایه‌های مثانه و حتی اندام‌های مجاور گسترش می یابد.

انواع سرطان مثانه

انواع سرطان مثانه از نظر نوع سلولی و رشد به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• سرطان سلول انتقالی (اوروتلیال): رایج‌ترین نوع است که تقریباً ۹۰ درصد موارد سرطان مثانه را تشکیل می‌دهد. این سرطان از سلول‌های پوششی داخلی مثانه (اوروتلیوم) نشأت می‌گیرد و می‌تواند به صورت پاپیولار (برآمده) یا مسطح (بدون برآمدگی) ظاهر شود.
• سرطان سلول سنگفرشی: این نوع کمتر رایج است و معمولاً با التهاب مزمن مثانه یا عفونت‌هایی مانند شیستوسومیاز مرتبط می‌باشد. در مناطقی که این عفونت رایج است، این نوع سرطان بیشتر مشاهده می‌شود.
• سرطان غده‌ای (آدنوکارسینوم): نوعی نادر است که از سلول‌های غددی موجود در پوشش مثانه منشأ می‌گیرد.

هر یک از این انواع ویژگی‌های بالینی و پاتولوژیکی خاص خود را دارند که در تشخیص، درمان و پیش‌آگهی بیمار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

علائم سرطان مثانه

علائم سرطان مثانه ممکن است در مراحل اولیه بیماری ناچیز یا حتی نامحسوس باشند و به مرور زمان شدت یابند. برخی از علائم رایج عبارتند از:

• وجود خون در ادرار (همگواریا)
• تکرر ادرار یا احساس نیاز مکرر به تخلیه مثانه
• درد یا سوزش ادرار
• درد در ناحیه پایین شکم یا پشت (در مراحل پیشرفته)

در صورت مشاهده هر یک از این علائم، به‌ویژه وجود خون در ادرار، مراجعه به پزشک جهت بررسی و تشخیص دقیق توصیه می‌شود.

علل و عوامل خطر سرطان مثانه

عوامل متعددی در بروز سرطان مثانه نقش دارند، از جمله:

1. مصرف سیگار و دخانیات: یکی از مهم‌ترین عوامل خطر سرطان مثانه است. مواد شیمیایی مضر موجود در دود سیگار از طریق کلیه‌ها وارد ادرار شده و به سلول‌های مثانه آسیب می‌رسانند.
2. تماس با مواد شیمیایی: افرادی که در صنایع رنگ‌سازی، لاستیک‌سازی، چرم، چاپ و فلزات کار می‌کنند، به دلیل تماس مداوم با مواد شیمیایی سرطان‌زا مانند “آمین‌های آروماتیک”، در معرض خطر بیشتری هستند.
3. عفونت‌های مزمن مثانه: عفونت‌های ادراری مکرر، سنگ‌های مثانه و استفاده طولانی‌مدت از کاتترهای ادراری می‌توانند خطر ابتلا به سرطان مثانه را افزایش دهند.
4. عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی: اگر فردی در خانواده مبتلا به سرطان مثانه باشد، احتمال ابتلا در بستگان او بیشتر است.
5. قرار گرفتن در معرض اشعه: برخی از درمان‌های پرتودرمانی که برای سرطان‌های دیگر مانند سرطان لگن استفاده می‌شود، خطر سرطان مثانه را افزایش می دهد.
6. سن و جنسیت: به طور معمول مردان و افراد بالای ۵۵ سال بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند.

مراحل پیشرفت سرطان مثانه

سرطان مثانه از مراحل اولیه تا پیشرفته تقسیم‌بندی می‌شود که هر مرحله بیانگر میزان نفوذ تومور به بافت‌های مختلف مثانه و اطراف آن است. در ادامه، به اختصار مراحل پیشرفت این سرطان را توضیح می‌دهیم:

1. سرطان غیرتهاجمی:

• سرطان پاپیولار غیرتهاجمی: تومور تنها روی سطح داخلی مثانه ظاهر می‌شود و به لایه‌های عمیق‌تر نفوذ ندارد.
• کارسینوم در محل: در این مرحله، سلول‌های سرطانی تغییرات شدید را نشان می‌دهند اما هنوز به عمق دیواره مثانه نفوذ نکرده‌اند.

1. تهاجم به لایه زیرین:
   تومور به لایه زیرین مثانه (لامینار پروپریا) نفوذ کرده است، اما عضله مثانه هنوز محفوظ مانده است.
2. تهاجم به عضله مثانه:
   در این مرحله، سرطان به عضله مثانه نفوذ می‌کند که به عنوان سرطان مثانه عضلانی شناخته می‌شود و معمولاً نیازمند درمان‌های تهاجمی‌تر است.
3. گسترش به بافت‌های اطراف:
   تومور از عضله مثانه عبور کرده و به بافت‌های اطراف مانند بافت‌های چربی یا سایر ساختارهای نزدیک مثانه گسترش می‌یابد.
4. متاستاز:
   در این مرحله، سرطان به اندام‌های دورتر از مثانه مانند غدد لنفاوی، استخوان، کبد یا ریه‌ها انتقال یافته است.

تشخیص سرطان مثانه

تشخیص زودهنگام نقش مهمی در موفقیت درمان دارد. روش‌های رایج تشخیص عبارتند از:

• آزمایش ادرار: برای بررسی وجود خون یا سلول‌های غیرطبیعی در ادرار.
• سیستوسکوپی: روشی که در آن پزشک با یک لوله باریک مجهز به دوربین، داخل مثانه را مشاهده می‌کند.
• تصویربرداری پزشکی: شامل سی‌تی اسکن (CT)، ام‌آرآی (MRI) یا سونوگرافی برای بررسی ساختار مثانه می شود.
• بیوپسی: اگر در سیستوسکوپی بافت غیرطبیعی مشاهده شود، نمونه‌ای از آن برای بررسی سرطانی بودن برداشته می‌شود.

روش‌های درمان سرطان مثانه

درمان سرطان مثانه بسته به مرحله بیماری، میزان گسترش تومور و شرایط کلی بیمار متفاوت است. روش‌های اصلی درمان شامل موارد زیر است:

جراحی:

• ترانس اورترال ریزکشن مثانه (TURBT): برای سرطان‌های سطحی (مراحل اولیه) استفاده می‌شود و تومور از طریق مجرای ادرار خارج می‌شود.
• سیستکتومی جزئی: برداشتن بخشی از مثانه در مواردی که تومور محدود به یک ناحیه خاص باشد.
• سیستکتومی رادیکال: برداشتن کامل مثانه همراه با غدد لنفاوی اطراف و در برخی موارد، اندام‌های مجاور مانند پروستات در مردان یا رحم و بخشی از واژن در زنان.

شیمی‌درمانی:

• شیمی‌درمانی داخل مثانه: برای سرطان‌های سطحی و به منظور کاهش عود مجدد استفاده می‌شود.
• شیمی‌درمانی سیستمیک: برای موارد پیشرفته یا قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور انجام می‌شود.

ایمونوتراپی:

ایمونوتراپی یکی از روش‌های مؤثر در درمان سرطان مثانه است که با تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سلول‌های سرطانی عمل می‌کند. یکی از رایج‌ترین روش‌های ایمونوتراپی، استفاده از واکسن BCG (باسیل کالمت-گرن) است که مستقیماً به داخل مثانه تزریق می‌شود و باعث تحریک سیستم ایمنی برای تخریب سلول‌های سرطانی می‌شود. این روش معمولاً برای سرطان‌های سطحی و غیرتهاجمی کاربرد دارد. در موارد پیشرفته یا سرطان‌های مقاوم به سایر درمان‌ها، داروهای ایمونوتراپی مانند پمبروزوماب استفاده می‌شوند که با مسدود کردن پروتئین‌های مهارکننده ایمنی، به بدن کمک می‌کنند تا به‌طور مؤثرتری با سلول‌های سرطانی مبارزه کند.

رادیوتراپی:

در مواردی که جراحی ممکن نیست یا به عنوان درمان کمکی پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده استفاده می‌شود.

انتخاب روش درمانی به مرحله سرطان، سلامت عمومی بیمار و سایر عوامل بستگی دارد و معمولاً ترکیبی از این روش‌ها برای بهبود نتایج درمانی به کار می‌رود.

نکاتی برای پیشگیری از سرطان مثانه

برای پیشگیری از سرطان مثانه، تغییر سبک زندگی و رعایت نکات بهداشتی می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. از جمله این نکات می‌توان به ترک سیگار و هرگونه مصرف دخانیات اشاره کرد؛ زیرا سیگار یکی از عوامل اصلی بروز سرطان مثانه محسوب می‌شود.

همچنین، در محیط‌های شغلی با قرارگیری در معرض مواد شیمیایی صنعتی مانند رنگ‌ها و حلال‌ها، استفاده از تجهیزات حفاظتی و رعایت استانداردهای ایمنی بسیار ضروری است.

مصرف به میزان کافی آب و داشتن رژیم غذایی متعادل با توجه به افزایش مصرف میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند به بهبود سلامت کلی و کاهش خطر ابتلا کمک کند.

در نهایت، معاینات دوره‌ای و مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم هشداردهنده مانند خون در ادرار، برای تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بقای بیماران مبتلا به سرطان مثانه

پیش‌بینی روند و بقای بیماران در سرطان مثانه به مرحله پیشرفت بیماری و وضعیت کلی سلامت بیمار وابسته است. در صورتی که سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، احتمال موفقیت در درمان به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد؛ به طور مثال، میزان بقای ۵ ساله در سرطان‌های سطحی بین ۸۰ تا ۹۰ درصد است. اما در مواردی که سرطان به مراحل پیشرفته‌تری مانند تهاجم عمیق به بافت‌های مثانه یا متاستاز تبدیل شود، این درصد به طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.

نکات پایانی

سرطان مثانه یکی از بیماری‌های جدی اما قابل درمان است که تشخیص زودهنگام و رعایت عوامل پیشگیری می‌تواند به افزایش شانس بهبودی کمک کند. آگاهی از علائم و مراجعه سریع به پزشک در صورت مشاهده نشانه‌های مشکوک، نقش مهمی در موفقیت درمان دارد.

منبع:

What is bladder cancer