سرطان ؛ بیماری سخت اما قابل پیشگیری با چند قدم ساده

زمان مطالعه: ۶ دقیقه

سرطان بیماری است که حاصل تکثیر غیر طبیعی سلول های بدن است. بدن انسان از میلیونها سلول تشکیل شده است. داخل هر سلول ژن هایی وجود دارد که جهت انجام عملکرد صحیح هر بافت و اندام دستور می دهد. طبق روندی مشخص سلولها از بین می روند و سلولهای جدید جای آنها را میگیرند. اما گاهی این دستورات در سلول مبهم و غیر طبیعی می باشد و این تنظیم بهم ریخته و سلول قدیمی از بین نمی رود و سلول جدید نیز تشکیل می شود. در نهایت این تجمع سلولی به تومور تبدیل می شود و با گذشت زمان این سلول ها در خون گردش پیدا کرده و یا تبدیل به توده یا تومور می شوند سلول های سرطانی سیگنال های مربوط به توقف تقسیم سلول ها یا مرگ برنامه ریزی شده سلول ها (آپوپتوز) را نادیده می گیرند. شایعترین سرطان در بانوان سرطان سینه و تخمدان است و در آقایان، سرطان ریه و معده بیشتر دیده می شود.

نامگذاری سرطان

اکثر سلول های سرطانی تومورهای جامد و توده ای شکل تشکیل می شوند. اسم سرطان بر اساس جایی که تجمع پیدا می کند نام گذاری می شوند . سرطان خون مانند لوسمی ، توده جامد نیست و در جریان خون و یا سیستم لنفاوی حرکت می کند، حتی تومورهای جامد می توانند به بافت های دیگر بدن حمله کنند و بافتهای دیگر را نیز سرطانی کنند،که به این حالت تومور بدخیم گفته می شود و در حالت درمانی به این پخش شدن سلول های سرطانی، متاستاز گفته می شود.

بالعکس تومورهای بدخیم، تومورهای خوش خیم به بافت های مجاور گسترش نمیابد. ولی ممکن است بزرگ شوند و با جراحی برداشته شوند و معمولاً دوباره رشد نخواهند کرد. در حالی که تومورهای بدخیم ممکن است دوباره رشد کنند.

علت ایجاد سرطان

سرطان بعلت تغییر ژن هایی است. که عملکرد سلول ها، به خصوص نحوه رشد و تقسیم آنها را کنترل می نمایند. تغییرات ژنتیکی ممکن است از والدین به ارث رسیده باشند و یا در طول زندگی فرد، نتیجه خطاهایی باشد که منجر به تقسیم سلولی اشتباه شده و آسیب DNA بدلیل عوامل محیطی باشد مانند: سبک زندگی ، مواد شیمیایی موجود در تنباکو ، اشعه های ماوراء بنفش خورشید و پرتوهای یونیزه کننده مثل اورانیم ، اشعه ایکس و رادون ،قرار گرفتن در معرض ترکیبات شیمیایی مانند بنزن، آزبست و نیکل، آلوده شدن به میکروارگانیسم های بیماری زا، خوردن مواد سمی در خوراکی ها مانند نیتراتها در برخی سبزیجات و گوشتهای فرآوری شده و … می شود.

نکته قابل توجه این است که در زندگی شهری امروز، فاکتورهای سوق دهنده به سمت سرطان بسیار است. ولی بسیاری از افراد به سرطان مبتلا نمی شوند که هنوز جواب منطقی در این رابطه وجود ندارد. اما بطور مشخص ، افرادی که در در معرض مواجهه پرتکرار با این فاکتورهای سرطان زا هستند، بیشتر مبتلا می شوند. مانند کارگران کارخانه عایق سازی که بیشتر دچار سرطان ریه می شوند زیرا مدت طولانی در معرض آزبست قرار میگیرند.

وجود زمینه ژنتیکی و قدرت سیستم ایمنی نیز در برابر عوامل سرطان زا نقش موثری دارد . اما شواهد نشان می دهد، رژیم غذایی با سیستم ایمنی و جلوگیری از رشد سلول سرطانی بسیار مرتبط است . همانطور که چاقی، نداشتن فعالیت بدنی ، اختلالات هورمونی، مشکلات گوارشی و التهابات مزمن بدون درمان عامل مهمی برای ابتلا به سرطان هستند.

علائم سرطان :

معمولا سرطان علائم ظاهری واحدی ندارد و بسته به ناحیه درگیر شده، نشانه های مختلفی از خود نشان می دهد. مثلا در سرطان پستان بصورت توده ای ، درد در پستان و ترشح از نوک پستان مشاهده می شود اما در سرطان متاستاتیک پستان، تشنج، خستگی و درد شدید همراه است. اما باز هم گفته می شود که اکثر سرطانها از خود علائمی بروز نمی دهند اما میتواند نشانه هایی داشته باشند مانند : اسهال یا یبوست دائم و تداخل در حرکات عادی گوارشی و سو هاضمه، خونریزی و ترشحات غیر عادی، سرفه یا گرفتگی صدا، گلو درد دائم، کاهش وزن بدون علت، عفونت های مکرر غیرقابل درمان، سرگیجه، خستگی و تهوع بی دلیل ، تغییر در ظاهر خال و زگیل و …

درمان سرطان :

درمان سرطان بسته به نوع و شدت متفاوت است. معمولا درمان به منزله بهبود حال بیمار یا توقف پیشرفت سرطان است. شامل جراحی و برداشت توده سرطانی ، شیمی درمانی، رادیوتراپی، هورمون تراپی و ایمونوتراپی است. که معمولا درمان بصورت حداقل ترکیب دو روش به کار می رود.

راههای پیشگیری از سرطان

با پیشرفت های علمی و شناسایی عوامل سرطان زا، می توان با رعایت برخی نکات از ابتلا به سرطان پیشگیری نمود مانند:

عدم استعمال دخانیات:

استعمال دخانیات بخصوص سیگار و قلیان باعث تولید محصولات آروماتیک سرطان زایی می شود. که به مرور زمان در سلول های مری، ریه، دهان باعث تغییر و جهش می شوند و شرابیط را برای مزمن شدن و سرطانی شدن محیا می کنند. پس ترک مصرف دخانیات در سازمان جهانی بهداشت یکی از مهمترین عملکردهای پیشگیری از سرطان می باشد.

عدم مصرف الکل:

گایدلاین های جهانی توصیه مکرری به پرهیز کامل از مصرف الکل دارند. زیرا مدارک زیادی ارتباط نوشیدنی های الکلی با سرطان دهان، گلو، حنجره، مری، کبد ، روده بزرگ، پستان و معده تاکید کرده است.

حفظ وزن نرمال و کاهش وزن درصورت چاقی:

سابقه تجمع چربی و چاقی در بیماران مبتلا به سرطان مری، پانکراس، روده ، دهانه رحم، پستان و تخمدان بسیار دیده می شود. سلول های چربی عامل تحریک ترشح فاکتورهای التهابی بوده، همچنین مواد زائد و سموم در سلولهای چربی ماندگار می شوند و احتمال سرطان بشتر می شود. پس داشتن وزن مناسب یکی از دلایل پیشگیری از سرطان می باشد. همچنین کاهش وزن اصولی به کمک تغذیه ، ورزش و تغییر سبک زندگی، خود کمک بزرگی به کنترل فاکتورهای سرطان زا می کند .

رژیم غذایی سالم و متنوع :

مصرف غلات کامل، سبزیجات ، میوه ها و حبوبات بعنوان منابع پر فیبر، حاوی انواع ویتامین و املاح و آنتی اکسیدانها، بعنوان محافظت از بدن بخصوص حفاظت از روده بزرگ می باشد. سبزیجات سبز رنگ تیره نیز حاوی کلوفیل هستند که غنی از منیزیم است. وجود منیزیم باعث می شود تولید مثل سلولی و عملکرد سلول از جمله نفوذ پذیری غشا بدرستی صورت پذیرد. که طبق مطالاعات بالینی انجام شده ، منیزیم عامل مهمی برای پیشگیری از سرطان روده بزرگ بخصوص در زنان است.

کاهش مصرف گوشتهای قرمز

کاهش مصرف گوشتهای قرمز و پر چرب و جایگزینی با گوشتهای سفید مانند ماهی و ماکیان در کاهش عوامل التهاب زا در بدن موثر است. نحوه پخت گوشتها نیز بسیار مهم است. زیرا سرخ کردن یا کباب کردن گوشتها در دمای بالا باعث ایجاد هیدروکربن‌های آروماتیک پلی‌سیکلیک می شوند. که عامل مهمی برای سرطان روده بزرگ، لوزالمعده و پستان می باشند. پس توصیه می شود. گوشتها را ابتدا با رزماری و سایر سبزیجات معطر و پانتی اکسیدان مزه دار کنید. در این صورت هم گوشت نرم تر و زودتر پخته می شود. هم عامل های آنتی اکسیدانی درمقابل ترکیبات خطرناک، مقاومت بیشتری ایجاد نمایند. همچنین پرهیز از مصرف گوشتهای فراوری شده که همراه با نگهدارنده های نیتراتی هستند و عاملی برای جهش سلولی می باشند بسیار تاکید میشود. علاوه بر افزایش شانس بروز سرطان، گوشتهای فراوری شده حاوی نمک بالایی هستند که عامل افزایش فشارخون و بیماری قلبی عروقی می باشد.

مصرف زیاد کربوهیدرات های ساده و قندها باعث افزایش قند خون، افزایش چربی حون، افزایش بافت چربی می شود. در نتیجه افزایش فاکتورهای التهابی می شود و شرایط را برای نافرمانی سلول از آپوپتوز فراهم می کند.

کاهش مصرف نوشیدنی های قندی

کاهش مصرف نوشیدنی های قندی که بطور موثر در افزایش وزن دخیل می باشد. شانس برخی سرطانها را افزایش می دهد. بهتر است با آب ، دمنوش های گیاهی، آبمیوه های طبیعی، چای کمرنگ و قهوه جایگزین شوند. دریافت مایعات کافی بخصوص آب باعث می شود که دفع مواد زائد بیشتر شود. طبق مطالعات انجام شده مصرف مایعات فراوان باعث پیشگیری از سرطان مثانه می شود. همچنین استفاده از نوشیدنی های بدون شکر کافئین دار در طول روز بخصوص مصرف قهوه احتمال سرطان حنجره و دستگاه گوارش را کاهش میدهند.

انجام آزمایشات دوره ای و چکاپ بدنی و مراجعه نظم به پزشک:

سرطان بیماری خاموشی است که اکثر اوقات بدون علائم خاصی رشد می کند. شاید ناگهانی با مراجعه به پزشک جهت اقدام درمانی یک بیماری ساده متوجه این بیماری شد و از پیشرفت بی اندازه آن تعجب کرد. مراجعه منظم به پشک و انجام معاینات و آزمایشات دوره ای راه مناسبی جهت اطلاع از سلامتی و حتی پیشگیری از سرطان می باشد.

انجام ورزش روزانه:

سازمان بهداشت جهانی انجام ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط در طول هفته را جهت سلامت هر شخص توصیه میکند. این فعالیت ها جدا از فعالیت های روزانه و انجام امور زندگی می باشد. ورزش کردن موجب سوختن چربی‌ها می‌شود. هر چقدر میزان چربی در بدن بیشتر باشد. مقادیر بیشتری از استروژن جهت تأثیر بر بافت پستان و سیستم غددی بدن ما در دسترس خواهد بود و احتمال سرطان پستان و رحم بیشتر می شود.

عدم استفاده دائم از مکمل ها :

برخی از افراد جهت تامین نیازهای خود بطور دائم از مکمل های تغذیه ای استفاده میکنند و با رعایت رژیم های بسیار کالری، جهت حفظ وزن خود می کوشند اما باید عنوان کرد که رعایت یک رژیم غذایی با کالری مناسب هم میتواند بسیاری از نیازهای تغذیه ای را با ایجاد تنوع و تعادل و تناسب مواد غذایی در کنار هم داشته باشد. مصرف بیش از حد برخی مکمل ها می تواند خود عاملی برای ابتلا به سرطان شود. مانند مصرف دز زیاد بتاکاروتن که خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش می دهد و یا دز بالای ویتامین D که باعث سرطان کبد می شود. همچنین مصرف دز های بالای فولیک اسید خطر ابتلا به سرطان کولون ریه و پروستات را افزایش می دهد. با این حال گاهی مصرف مکمل ها برای گروهی از افراد ضروری می باشد و خطری ندارد مانند:
ویتامین B12 برای افراد بالای ۵۰ سال که با افزایش سن و کاهش ترشحات آنزیم های گوارشی ، توانایی جذب این ویتامین به طور طبیعی کاهش می یابد.

تغذیه با شیر مادر :

شیر دادن به نوزاد، از مادران در برابر سرطان پستان محافظت می کند. همچنین خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آنها کاهش می دهد. تغذیه با شیر مادر باعث رشد سالم و تقویت سیستم ایمنی بدن نوزادان می شود. همچنین خطر ابتلا به آسم، دیابت نوع ۲، اضافه وزن و چاقی را در آنها کاهش می دهد.

سخن پایانی:

سرطان بیماری است که حاصل تقسیم نا متعادل و بیش از حد سلولی است. که برخی از افراد جامعه بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند، با رعایت برخی نکات ابتدایی میتوان احتمال ابتلا را کاهش داد.

زهرا قلعه گیر مشاور تغذیه

نوشته سرطان ؛ بیماری سخت اما قابل پیشگیری با چند قدم ساده اولین بار در مجله ی دارویی. پدیدار شد.