سرم قندی در چه مواردی استفاده می شود؟

سرم قندی یا محلول گلوکز به مایعی اطلاق می شود که حاوی گلوکز محلول (نوعی قند) در آب است. سرم قندی اغلب در زمینه پزشکی برای درمان سطوح پایین قند خون (هیپوگلیسمی) یا برای تامین منبع انرژی سریع برای بدن استفاده می شود.

سرم های قندی در غلظت های مختلف از ۵٪ تا ۵۰٪ در دسترس هستند. غلظت محلول ممکن است بسته به نیاز فرد و شدت هیپوگلیسمی آنها تنظیم شود. سرم قندی یا دکستروز ۵% حاوی الکترولیت و ایزوتونیک است. این سرم در دو حجم ۵۰۰ و ۱۰۰۰ سی سی عرضه می‌شود.

انواع سرم قندی

سرم قندی ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر داروها استفاده شود. سرم قندی متعلق به دسته ای از داروها به نام عوامل افزایش دهنده گلوکز است. سرم های قندی حاوی درصدهای متفاوت از قند دکستروز هستند و به منظورهای متفاوت به کار می‌روند؛ از جمله تأمین کالری و بالا بردن قند خون در موارد افت قند به خصوص در افراد دیابتی که انسولین خود را بیش از حد مصرف کرده یا بعد از مصرف داروی قند از مواد غذایی استفاده نکرده و دچار کاهش سطح هوشیاری شده‌اند.

البته باید توجه داشت این سرم‌ها کالری را فقط برای مدت محدودی تأمین می‌کنند و نمی‌توانند جایگزین طولانی مدت برای مواد غذایی باشند. بدن علاوه بر قند و کربوهیدرات به پروتئین و چربی هم نیاز دارد. بنابراین نمی‌توان برای تأمین کالری به این سرم‌ها اکتفا کرد.

• D5W (5% دکستروز در آب) ۲۷۸ میلی مول در لیتر دکستروز
• D5NS (5% دکستروز در نرمال سالین)، حاوی نرمال سالین (۰٫۹% w/v نمک طعام)
• D5 1/2NS 5% دکستروز در نصف مقدار نرمال سالین (۰٫۴۵% w/v NaCl)
• D5LR (دکستروز ۵ درصد در محلول رینگر لاکتات)
• D50 – ۵۰% دکستروز در آب

درصد یک درصد جرمی (یا دقیق تر، درصد حجمی جرم) است، بنابراین یک محلول گلوکز/دکستروز ۵ درصد حاوی ۵۰ گرم در لیتر گلوکز/دکستروز (۵ گرم در ۱۰۰ میلی لیتر) است.

گلوکز انرژی ۴ کیلو کالری در گرم را فراهم می کند، بنابراین محلول گلوکز ۵٪ ۰٫۲ کیلو کالری در میلی لیتر را فراهم می کند. اگر از دکستروز مونوهیدرات تهیه شده باشد که ۴/۳ کیلوکالری در گرم دارد، محلول ۵% ۱۷/۰ کیلوکالری در میلی لیتر می دهد.

سرم قندی برای چه کسانی تجویز می شود؟

تجویز سرم قندی ۵ درصد حین و بعد از عمل معمولاً تعادل خوبی بین واکنش های گرسنگی و هیپرگلیسمی ناشی از فعال شدن سمپاتیک ایجاد می کند. یک محلول ۱۰ درصد ممکن است زمانی مناسب تر باشد که پاسخ استرس ناشی از واکنش کاهش یافته باشد، تقریباً یک روز پس از جراحی. پس از بیش از دو روز، رژیم کامل تری از تغذیه کامل تزریقی نشان داده می شود.

در بیماران مبتلا به هیپرناترمی و اوولمی، آب آزاد را می توان با استفاده از ۵% D/W یا ۰٫۴۵% سالین جایگزین کرد. در بیماران مبتلا به اختلال متابولیسم اسید چرب (FOD)، محلول ۱۰ درصد ممکن است پس از ورود به اورژانس مناسب باشد.

سرم قندی یا محلول های گلوکز را می توان به صورت خوراکی، داخل وریدی (از طریق ورید) یا زیر جلدی (زیر پوست) تجویز کرد. محلول های گلوکز خوراکی ممکن است به شکل نوشیدنی یا ژل باشد و اغلب برای درمان هیپوگلیسمی خفیف استفاده می شود. محلول های گلوکز داخل وریدی یا زیر جلدی معمولاً در موارد شدیدتر هیپوگلیسمی یا زمانی که فرد قادر به مصرف غذا یا نوشیدنی نیست استفاده می شود.

توجه به این نکته مهم است که سرم قندی باید تحت راهنمایی یک متخصص یا پزشک استفاده شوند، زیرا می توانند عوارض جانبی بالقوه داشته باشند و نیاز به دوز و نظارت دقیق دارند. اگر سطح قند خون پایین را تجربه می کنید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید تا مناسب ترین دوره درمانی را تعیین کنید.

موارد استفاده از سرم قندی

• NPO یا ان پی او
• پس از عمل های جراحی
• جهت رفع دهیدراتاسیون
• برای تامین انرژی
• کاهش گلوکز پلاسما در اثر ورزش‌های سنگین و ممتد
• درمان کمردرد

تجویز سرم قندی ۱۰%:

این نوع سرم الکترولیت نداشته و خاصیت دیورتیک دارد. در موارد زیر از سرم قندی ده درصد استفاده می‌شود:

• جهت درمان هیپوگلیسمی
• برای افراد دارای مشکلات کلیوی
• بیماری های تب دار
• ادم ریوی
• جهت تامین انرژی
• درمان مسمومیت با پتاسیم و با انسولین

سرم قندی ۲۰% و بالاتر:

این درصد از سرم قندی هیپرتونیک بوده و برای استفاده بیماران آنوری ممنوع است. در موارد زیر از این سرم تجویز می‌شود:

• شوک هیپوگلیسمی
• ادم
• مسمومیت با آب

موارد احتیاطی

تزریق این نوع سرم دردناک است، تزریق به‌صورت زیر جلدی ممنوع است. قبل از تزریق، کنترل فشار خون الزامی است. این نوع سرم قندی برای افراد دیابتی باید همراه با انسولین مصرف شود.

استفاده بیش از حد ممکن است منجر به کاهش سدیم خون و سایر مشکلات الکترولیت شود. محلول های قند داخل وریدی در خانواده داروها کریستالوئید هستند. آنها در تعدادی از نقاط قوت از جمله ۵٪، ۱۰٪، و ۵۰٪ دکستروز هستند. در حالی که ممکن است هیپرتونیک شروع کنند، با متابولیزه شدن قند به محلول های هیپوتونیک تبدیل می شوند. نسخه های مخلوط با سالین نیز موجود است.

محلول‌های دکستروز برای استفاده پزشکی در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ در دسترس قرار گرفتند. این دارو در فهرست داروهای ضروری سازمان بهداشت جهانی قرار دارد.

عوارض جانبی سرم قندی چیست؟

محلول های گلوکز به طور کلی در صورت استفاده طبق دستورالعمل ایمن در نظر گرفته می شوند، اما می توانند عوارض جانبی بالقوه ای داشته باشند، به ویژه زمانی که به صورت داخل وریدی یا در غلظت های بالا تجویز شوند. برخی از عوارض جانبی سرم های قندی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

هایپرگلیسمی: محلول های گلوکز می توانند سطح قند خون را افزایش دهند و در صورت استفاده نامناسب یا در غلظت های بالا، ممکن است باعث هیپرگلیسمی (قند خون بالا) شوند. علائم هیپرگلیسمی ممکن است شامل افزایش تشنگی و ادرار، خستگی، تاری دید و زخم هایی باشد که به کندی بهبود می یابند.

اضافه بار مایعات: تجویز داخل وریدی محلول های گلوکز می تواند منجر به اضافه بار مایعات، به ویژه در افراد مبتلا به مشکلات قلبی یا کلیوی شود. علائم اضافه بار مایعات ممکن است شامل تورم، تنگی نفس و افزایش سریع وزن باشد.

عفونت: تجویز محلول های گلوکز از طریق کاتتر داخل وریدی می تواند خطر عفونت را افزایش دهد، به خصوص اگر کاتتر به درستی نگهداری نشود.

واکنش‌های آلرژیک: به ندرت، برخی از افراد ممکن است واکنش‌های آلرژیک به محلول‌های گلوکز را تجربه کنند که می‌تواند علائمی مانند کهیر، مشکل در تنفس، و تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو را ایجاد کند.

سرم قندی ممکن است عوارض جانبی جدی تری ایجاد کند از جمله:

1. ضربان قلب غیر طبیعی
2. فشار خون پایین
3. خستگی
4. ضعف
5. گرفتگی عضلات
6. یبوست

نویسنده و گردآورنده: دکتر سارا شوهانی